Stars at 60th annual Primetime Emmy Awards

Actress Eva Longoria of the series "Desperate Housewives" and her husband Tony Parker pose as they arrive at the 60th annual Primetime Emmy Awards in Los Angeles, Ca., the US, September 21, 2008. [Agencies]
Actress Brooke Shields arrives at the 60th annual Primetime Emmy Awards in Los Angeles, Ca., the US, September 21, 2008. [Agencies]

Actress Teri Hatcher from TV show "Desperate Housewives'' arrives at the 60th annual Primetime Emmy Awards in Los Angeles, Ca., the US, September 21, 2008. [Agencies]

WHO: China taking milk scare 'very seriously'

MANILA -- China is working hard to deal with the contaminated diary products scandal, which has so far left four babies dead, a senior official with the World Health Organization (WHO) said on Sunday.
Dr Shigeru Omi, director of the WHO Western Pacific regional office, told a press conference that China is taking the issue "seriously".
"After acknowledging the problems, the Chinese government is very serious about the matter and I hope the situation will be brought under control as soon as possible," Omi said.
A number of investigations have been launched and several batches of products have been recalled in a bid to establish the magnitude of this "serious public health issue", he said.
The WHO is assisting China in probing the scandal but will not conduct its own investigations, Omi said.
Globalization means the scandal that started in China is a problem for people around the world, he said.
"Every country is vulnerable, every country can be affected, so the international community should work together to solve the problem," he said.
The poison milk problem has shown that there are still challenges for both local governments and the private sector, Omi said.
"There is large room for improvement on quality control, more investment is needed at the lower level, and serious commitment should come from the private sector," he said.
Since the scandal over the contaminated dairy products broke, 6,244 infants have fallen ill, 150 have been diagnosed with acute kidney failure, and four have died.
Investigations have shown the babies were made sick by the presence of melamine in milk formula.
Anothony Hazzard, a food safety specialist at the WHO's Western Pacific regional office, said the decision by some countries to recall milk products imported from China was "reasonable".
"I think many countries decided on the recall, I think under this kind of situation when the picture is not yet clear, it a very reasonable position that countries take."

More anxiety on Wall St.: Stocks dive, oil soars

Rep. Barney Frank, D-Mass, center with House Speaker Nancy Pelosi, right, and House Majority Leader Steny Hoyer, D-Md., left, speakers on Capitol Hill in Washington, Monday, September 22, 2008. [Agencies]
Elation in the financial markets over the $700 billion bank bailout plan evaporated Monday and was replaced by all-too-familiar anxiety, pummeling stocks and sending oil prices to their biggest one-day gain. Worries that the rescue package would cost too much, drive up inflation, swell the already-bloated deficit and hurt the ailing economy also led global investors to flee the U.S. dollar.
The Dow Jones industrials lost 372 points, wiping out the gains the index made Friday after administration officials and congressional leaders promised swift action to get bad debt off the books of banks and end the financial crisis.
"Investors had a weekend to look at the news that was streaming out, and they are now finding fault in it," said Joseph Battipaglia, market strategist in the private client group at the investment firm Stifel Nicholaus.
Oil prices briefly spiked more than $25 a barrel before falling back to settle at $120.92, up $16.37, on the New York Mercantile Exchange. That shattered the previous record for a one-day jump in crude oil, $10.75.
Monday was also the last day for investors to trade the October oil futures contract, adding fuel to the rally. But the November contract also saw a sharp gain, up $6.62 to $109.37.
The government agency that regulates commodities markets said it was working with Nymex to "ensure that no one is taking advantage of the current stresses facing our financial marketplace for their own manipulative gain."
The Commodity Futures Trading Commission said in a statement it was "closely monitoring today's large movement in the price of crude oil."
Analysts said some of the gain could have come from large investors trying to cover short positions, or bets that prices would fall.
Four days after word of a massive government rescue plan began to hit the market, investors had little by way of details. Treasury Secretary Henry Paulson introduced the plan Saturday in a document that ran less than three full pages.
By Monday, investors still knew little about how the Bush administration would pay for mopping up the bad debt, how the process would work, who would run it and what the Democratic-controlled Congress would ask for to approve the plan.
The Bush administration is already forecasting that the federal deficit will hit a record $482 billion next year. Analysts say the bailout costs mean a $1 trillion annual deficit is not out of the question.
"When you try to print $1 trillion, that will kill your currency, lifting oil prices, which then in turn will not help the stock market," said Gary Kaltbaum, who runs the money management firm Kaltbaum and Associates in Orlando, Fla. "It is a vicious cycle, and we are seeing that right now."
Lacking specifics, many investors — especially foreigners — sold U.S. dollars on worries that paying for the plan would increase the federal deficit and exacerbate inflation. Over the past year, overall inflation is at 5.4 percent.
The 15-nation euro rocketed past $1.48 in late afternoon trading Monday, up more than 3 cents from Friday in its largest single-day move against the dollar since the European currency was introduced in 1999. The British pound leaped to $1.8584 from $1.8365, and the dollar dropped to 105.40 Japanese yen from 107.01.
The price of gold, a traditional safe-haven investment in times of financial turmoil, rose $40.30 to settle at $909 an ounce.
The Dow finished at 11,015.69, down 372.75 points, more than 3 percent. The sharp drop was reminiscent of last week's wild trading, which included two days of 400-plus-point drops for the Dow and two days of 300-plus-point increases.
Credit markets, the lifeblood of the economy, loosened a bit. They had seized up last week when Lehman Brothers Holdings Inc. filed for bankruptcy protection and the government rescued giant insurer American International Group Inc. with an $85 billion, two-year loan.
Late Sunday, Goldman Sachs and Morgan Stanley, the country's last two major independent investment banks, were granted government permission to change their status to bank holding companies and open commercial banking subsidiaries.
As Wall Street sold off, Washington was tinkering with the plan, trying to find a compromise that Congress and the Bush administration could present to American taxpayers who would be footing the bill.
"The whole world is watching," President Bush said, prodding Congress to quickly pass the plan.
By the time markets closed Monday, the Bush administration and leading lawmakers had agreed to tack mortgage help for homeowners and strong congressional oversight on to the legislation, said Rep. Barney Frank, D-Mass., chairman of the House Financial Services Committee.
Even assuming it passes, the bailout might not be a quick fix for the economy or financial markets.
According to research by economists at Merrill Lynch, after the Resolution Trust Corp. was established in 1989 to stop the savings and loan crisis, it took a year for the stock market to hit bottom, two years for the economy and three years for the housing market.
After Japan put a bailout plan in place, its stock market took another five years to recuperate, and by some measures, its economy still hasn't had a sustainable recovery, according to Merrill's chief North American economist, David Rosenberg.
"This is a complicated process that will encumber the economy for many years," Battipaglia said.

Hu hopes US steps bear results soon

China hopes the steps the US is taking to stabilize its financial market will bear results soon, President Hu Jintao told his US counterpart George W. Bush over the phone Monday.
The Foreign Ministry said the conversation followed Bush's request a day after the Federal Reserve (Fed) agreed to change its last two major investment banks, Goldman Sachs and Morgan Stanley, to bank holding companies.
Hu told Bush: "We have noticed the US has taken some important measures to stabilize its domestic financial market, and we hope they achieve quick results and improve the economic and financial situation."
The two leaders spoke at the end of a weekend of intensive talks between the Bush administration and the US Congress to hammer out details of a rescue plan. The administration has sought an unprecedented $700 billion to bail out the financial market and prevent the economy from plunging into a deep recession.
Hu said the US plan was both in the interest of the US and China. "It is conducive to maintaining stability in the global financial market and promoting a stable and healthy development of the world economy."
Briefing Hu on the US financial situation, Bush said the American government has realized the seriousness of the financial problem and would take further steps to stabilize the domestic and global markets.
Seven Chinese banks reportedly hold more than $720 million worth of bonds issued by the collapsed investment bank, Lehman Brothers.
But China's capital controls and the overwhelming domestic focus of its banks and insurers have so far largely insulated it from the effects of the Wall Street turmoil.
Nevertheless, a thriving US economy is in great interest of China because it has invested an estimated two-thirds of its $2-trillion foreign exchange reserves in dollar bonds.
China is a big holder of US treasuries and debts issued by the two mortgage giants, Fannie Mae and Freddie Mac, too, which the Bush administration nationalized this month.
Hence, a drastic rise in the US government's debts, which will push down bond prices and/or lower the dollar's value, would mean a huge loss for China.
The financial turmoil has seen many a Wall Street giant being humbled. Lehman went bankrupt, Merrill Lynch was bought by Bank of America, AIG had to be rescued by the US government and Fannie Mae and Freddie Mac were nationalized.
The latest change on Wall Street, undergoing the biggest restructuring since the Great Depression, saw the Fed changing the status of Goldman Sachs and Morgan Stanley from investment banks to bank holding companies.
The change will allow them to open commercial banks that will take deposits and bolster their resources.
The request to change the two investment banks to bank holding companies was granted by a unanimous vote of the Fed's board of governors late on Sunday.
The change also means the two companies will be under the direct regulation of the Fed, which exercises jurisdiction over the country's bank holding companies.
The two institutions' banking subsidiaries will face stricter regulations - the same as commercial banks.

Quality watchdog chief quits amid milk scandal

Li Changjiang resigned as minister of the General Administration of Quality Supervision, Inspection and Quarantine (AQSIQ) Monday, owning "responsibility for the milk food contamination".
The scandal saw another head roll with the sacking of Wu Xianguo, Party chief of Shijiazhuang, where one of the contaminated milk food producers, Sanlu Group, is based.
Contaminated baby milk food has claimed the lives of four infants and left about 53,000 others suffering from various urinary tract problems, including kidney stones.
About 13,000 children are still in hospitals across the country getting treatment for complications created by melamine-contaminated milk food, the Ministry of Health said on Sunday.
Nearly 40,000 others have recovered or are convalescing after getting treatment.
Li, who vacated his office on the 16th floor of the AQSIQ building after seven years, would have retired in another year.
The minister of the country's top quality watchdog is the highest-ranking official to lose his job because of the milk food scandal.
The State Council, which earlier decided AQSIQ had to own "supervision responsibility for the milk food contamination", accepted the 64-year-old's resignation.
The country's cabinet took the decision in accordance with official accountability regulations, and appointed Wang Yong, former deputy secretary-general of the State Council, to replace Li.
"I'm sorry for the contamination. We quality supervision authorities should bear unshirkable responsibility for it," Li had told reporters on a train to Shijiazhuang, provincial capital of Hebei, on Sept 14. He was on way to see how local inspectors tested the tainted milk food.
After the inspection, Li rushed back to Beijing. By that time it was about 1 pm the next day. But instead of going home to catch up on lost sleep, he held an emergency meeting in his office with other officials.
"The minister has always worked very hard, but the power of one person is limited," an AQSIQ press officer said Monday. "We're all very sorry to see him leave."
Born in 1944 in Shuangcheng, Heilongjiang province, Li is known to be forthright and decisive. So when the State Council decided to set up the AQSIQ, it asked Li, then deputy director of the General Administration of Customs, to head the new agency.
"It's no easy job," Li said in an interview last year.
Quality issues of Chinese products hit international headlines last year.
First, it was found additives exported from China had contaminated pet food in North America.
Then came reports on allegedly unsafe Chinese seafood, candies and toys.
As the AQSIQ chief, Li held many press conferences, gave numerous interviews and made several field trips accompanied by journalists. And unlike some other government officials, he was almost always ready to talk to reporters.
Despite leading a national campaign on food safety and product quality, he later conceded that last year had been a difficult time for Chinese quality supervision departments. "It was a year full of sweet, sour, and bitter experiences," he said in an interview.
The milk food scandal shows more intense efforts are needed, experts said. "If the safety supervision mechanism is not reformed, it's likely that such a scandal would break out again," Chen Junshi, a senior researcher with the National Institute for Nutrition and Food Safety, said.
At least six government departments are involved with food safety. That makes their duties and responsibilities overlap, causing law enforcement problems, Chen said. "And the problem is far beyond what Li could handle."
Also yesterday, the Party chief of Shijiazhuang was removed for his failure to report the scandal to the higher authorities in time and for his incompetent handling of the incident.
City mayor Ji Chuntang, vice-mayor Zhang Fawang and three other officials had been removed earlier.
The CPC's Hebei provincial committee has named Che Jun, deputy secretary of the provincial committee, as the city's Party chief.
Probe finds Sanlu 'lied'
Dairy giant Sanlu Group lied about its contaminated baby milk formula for eight months, while tens of thousands of infants got ill, said an investigation team sent by the State Council.
Sanlu Group began receiving complaints about suffering infants as far back as December 2007, it said.
Xinhua contributed to the story

Central gov't delivers present to Ningxia Autonomous Region for founding anniversary

He Guoqiang(L) shakes hands with Chen Jianguo, secretary of the Ningxia Hui Autonomous Regional Committee of the Communist Party of China, in Yinchuan, capital of northwest China's Ningxia Autonomous Region, on Sept. 22, 2008, on an unveiling ceremony to mark the 50th anniversary of the founding of the Ningxia Hui Autonomous Region. (Xinhua/Gao Jie)

Chinese Vice Premier Hui Liangyu delivers a speech at an awarding ceremony in Yinchuan, capital of northwest China's Ningxia Hui Autonomous Region, on Sept. 22, 2008. (Xinhua/He Junchang)

He Guoqiang (R), member of the Standing Committee of the Political Bureau of the Communist Party of China (CPC) Central Committee and head of the Central Commission for Discipline Inspection, visits the Ningxia Museum in Yinchuan, capital of the Ningxia Hui Autonomous Region, on Sept. 22, 2008. (Xinhua/Gao Jie)

He Guoqiang (front 2nd R), member of the Standing Committee of the Political Bureau of the Communist Party of China (CPC) Central Committee and head of the Central Commission for Discipline Inspection, and a central government delegation, gestures when he visits an exhibition showing the achievement of northwest China's Ningxia Hui Autonomous Region in the past 50 years in Yinchuan, capital of the autonomous region, on Sept. 22, 2008. (Xinhua/He Junchang)
YINCHUAN, Sept. 22 (Xinhua) -- Delegates from China's central government presented a gift to Ningxia Hui Autonomous Region for the 50th anniversary of its founding.
At a ceremony held in the region's capital Yinchuan on Monday, senior official He Guoqiang delivered a Chinese Ding. That's a three-legged ancient cooking vessel, which represents solidification between Han and Hui nationalities.
The present has been signed by China's President Hu Jintao.
A delegation from the central government on Monday arrived in Ningxia Hui Autonomous Region in northwest China, where most residents are muslims, to mark the anniversary.
He, head of the delegation and member of the Standing Committee of the Political Bureau of the CPC Central Committee, together with the region's Party chief Chen Jianguo unveiled the present atthe square of Ningxia Museum.
Central government officials also attended a rewarding ceremony where model individuals and organizations, who had made great contributions to the peace and solidification of the region, were given honors.
Hui Liangyu, deputy head of the delegation, praised the achievements those honored and urged them to help more people lead a better live.
The autonomous region, covering about 66,000 square kilometers, was set up on Oct. 25, 1958. It has a population of 6.1 million, of whom 2.17 million, or 35.57 percent, are of the Hui ethnic group.

ئاپتونوم رايون بويىچە شەھەر تىل-يېزىق خىزمىتىنى باھالاش تەجرىبە

رايوننىڭ شەھەر تىل-يېزىقىنى باھالاش خىزمىتىدىكى تەجرىبىلەرنى ئۆگىنىش ۋە ئالماشتۇرۇش مەقسىتىدە، 2006-يىلى 8-ئاينىڭ 20-كۈنىدىن 22-كۈنىگىچە ئاپتونوم رايونلۇق تىل-يېزىق كومىتېتى ئاقسۇ شەھىرىدە ئاپتونوم رايوننىڭ شەھەر تىل-يېزىق خىزمىتىنى باھالاش كۆرىكى ئۆتكۈزدى. دۆلەت تىل-يېزىق كومىتېتى پۇتۇڭخۇانى ئومۇملاشتۇرۇش، سەۋىيە سىناش مەركىزىنىڭ مۇئاۋىن مۇدىرى خەن چىجۇ، ئاپتونوم رايونلۇق تىلكوم پارتگۇرۇپپىسىنىڭ شۇجىسى شيې يۈەنيى، مۇدىرى مۇھەممەد ئېلى، ئاقسۇ ۋىلايەتلىك پارتكوم، مەمۇرىي مەھكىمىنىڭ رەھبەرلىرى ۋە ھەرقايسى ۋىلايەت، ئوبلاست، شەھەرلىك تىل-يېزىق خىزمىتى كومىتېتلىرىنىڭ مۇدىرلىرى، ۋىلايەت، ئوبلاست، شەھەرلەرنىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل رەھبەرلىرى ۋە تىل-يېزىق خىزمىتى كومىتېتلىرى مۇدىرلىرى يىغىنغا قاتناشتى. يىغىندا، دۆلەت تىل-يېزىق خىزمىتى كومىتېتى پۇتۇڭخۇانى ئومۇملاشتۇرۇش، سەۋىيە سىناش مەركىزىنىڭ مۇئاۋىن مۇدىرى خەن چىجۇ دۆلەت تىل-يېزىق خىزمىتى كومىتېتىغا ۋاكالىتەن مۇھىم سۆز قىلدى. شىنجاڭنىڭ تىل-يېزىق باھالاش خىزمىتىگە يۇقىرى باھا بەردى ھەمدە شەھەر تىل-يېزىق خىزمىتىنى باھالاشنى يەنىمۇ ئىلگىرىلىگەن ھالدا ئومۇميۈزلۈك ياخشى ئىشلەپ، شىنجاڭنىڭ مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقى، ئىقتىسادىي تەرەققىياتى ۋە ئىناق جەمئىيەت قۇرۇشتا تېگىشلىك تۆھپە قوشۇشنى تەلەپ قىلدى. ئاقسۇ ۋىلايەتلىك مەمۇرىي مەھكىمىنىڭ مۇئاۋىن ۋالىيسى باھارگۈل سەمەت ئېچىلىش نۇتقى قىلدى. ئاپتونوم رايونلۇق تىلكومنىڭ مۇدىرى مۇھەممەد ئېلى شەھەر تىل-يېزىق خىزمىتىنى باھالاشنى يەنىمۇ ياخشى ئىشلەش توغرىسىدا مۇھىم سۆز قىلدى. ئاپتونوم رايونلۇق تىلكوم پارتگۇرۇپپىسىنىڭ شۇجىسى شيې يۈەنيى يىغىننى خۇلاسىلىدى. ئۇ جايلارنىڭ تىل-يېزىق خىزمىتى تارماقلىرىغا ئىككىنچى تۈردىكى شەھەرلەرنىڭ تىل-يېزىق خىزمىتىنى باھالاشنى بەلگىلەنگەن ۋاقىت ئىچىدە تاماملاش، ئىككىنچى تۈردىكى شەھەر تىل-يېزىق خىزمىتىنى باھالاشنى تاماملىغان ۋىلايەت، ئوبلاست، شەھەرلەر ئۈچىنچى تۈردىكى شەھەر تىل-يېزىق خىزمىتىنى باھالاشنى تېزرەك قانات يايدۇرۇشنى چىڭ تۇتۇش توغرىسىدا كۆرسەتمە بەردى. يىغىنغا قاتناشقان ۋەكىللەر ئاقسۇ شەھىرى، ئۈرۈمچى شەھىرى ۋە قاراماي شەھىرىنىڭ تىل-يېزىق خىزمىتىنى باھالاش تەجرىبە-ئۇسۇللىرىنى ئاڭلىدى. ئاقسۇ ۋىلايەتلىك رادىئو-تېلېۋىزىيە ئىدارىسى، تېلېۋىزىيە ئىستانسىسى، ئاقسۇ شەھەرلىك 3-ئوتتۇرا مەكتەپ، ئاقسۇ شەھەرلىك خەلق ئىشلىرى ئىدارىسى، ئاقسۇ شەھەرلىك جۇڭيى دوختۇرخانىسى، ئاقسۇ شەھىرى لەنگەر كوچا باشقارمىسى قاتارلىق 5 ئورۇننىڭ تىل-يېزىق خىزمىتىنى نەق مەيداندا كۆرەك قىلدى. ۋەكىللەر كۆرەك قىلىش، تونۇشتۇرۇشنى ئاڭلاش، ئۆزئارا سۆھبەتلىشىش، ئارخىپ كۆرۈش قاتارلىق شەكىللەر ئارقىلىق ئاقسۇ شەھىرىنىڭ تىل-يېزىق خىزمىتىنى باھالاشتىكى كونكرېت ئۇسۇل ۋە ئەمەلىي مەشغۇلات تەرتىپىنى ئىگىلىدى ۋە سىستېمىلىق ئۆگەندى، بۇ ئۇلارنىڭ ئۆز رايونىدىكى شەھەر تىل-يېزىق خىزمىتىنى ئىلگىرى سۈرۈشىدە مۇھىم رولغا ئىگە. يىغىندا، ئاپتونوم رايونلۇق تىل-يېزىق كومىتېتى ئاقسۇ شەھىرى ۋە قاراماي شەھىرىگە تىل-يېزىق خىزمىتىنى باھالاش بويىچە ئېتىراپ ۋىۋىسكىسى تارقىتىپ بەردى.">

ئاپتونوم رايونلۇق تىل-يېزىق كومىتېتىنىڭ رەھبەرلىرى ياردەم قىلىش-يۆلەش

جاڭ شۇشەن، مىللەتلەر تىل-يېزىق باشقارمىسىنىڭ باشلىقى ئىبراھىم، مەخسۇس ۋەزىپىلىك ئىنتىزام تەكشۈرگۈچى يىن جيەنبو قەشقەر ۋىلايىتى يېڭىسار ناھىيىسى لومپا يېزىسى شاخباغ كەنتىگە بېرىپ ياردەم قىلىش-يۆلەش بويىچە تەكشۈرۈش خىزمىتىنى قانات يايدۇردى. 2006-يىل 7-ئايدا، ئاپتونوم رايونلۇق تىل-يېزىق كومىتېتىنىڭ مۇدىرى مۇھەممەد ئېلى ئاپتونوم رايونلۇق تىل-يېزىق كومىتېتىنىڭ بېكىتىلگەن ياردەم قىلىش-يۆلەش يېزىسى يېڭىسار ناھىيىسى لومپا يېزىسى شاخباغ كەنتىگە بېرىپ ھال سورىدى ھەمدە 20 مىڭ يۈەن ھال سوراش پۇلى يەتكۈزۈپ بەردى. 2006-يىل 1-ئۆكتەبىر دۆلەت بايرىمى ھارپىسىدا، ئاپتونوم رايونلۇق تىل-يېزىق كومىتېتىنىڭ مۇئاۋىن مۇدىرى شارىپقان، مەخسۇس ۋەزىپىلىك ئىنتىزام تەكشۈرگۈچى يىن جيەنبو ياردەم قىلىش-يۆلەش بويىچە بەلگىلەنگەن كەنت شاخباغ كەنتىگە بېرىپ ئىئانە بېرىش پائالىيىتىنى قانات يايدۇرۇپ، 600 قۇردىن ئارتۇق كىيىم-كېچەك ئىئانە قىلدى.">

ئاپتونوم رايونلۇق تىل-يېزىق كومىتېتىنىڭ رەھبەرلىرى ياردەم قىلىش-يۆلەش

2006-يىل 2-ئاينىڭ 10-كۈنىدىن 13-كۈنىگىچە، ئاپتونوم رايونلۇق مىللەتلەر تىل-يېزىق خىزمىتى كومىتېتىنىڭ مۇئاۋىن مۇدىرى جاڭ شۇشەن، مىللەتلەر تىل-يېزىق باشقارمىسىنىڭ باشلىقى ئىبراھىم، مەخسۇس ۋەزىپىلىك ئىنتىزام تەكشۈرگۈچى يىن جيەنبو قەشقەر ۋىلايىتى يېڭىسار ناھىيىسى لومپا يېزىسى شاخباغ كەنتىگە بېرىپ ياردەم قىلىش-يۆلەش بويىچە تەكشۈرۈش خىزمىتىنى قانات يايدۇردى. 2006-يىل 7-ئايدا، ئاپتونوم رايونلۇق تىل-يېزىق كومىتېتىنىڭ مۇدىرى مۇھەممەد ئېلى ئاپتونوم رايونلۇق تىل-يېزىق كومىتېتىنىڭ بېكىتىلگەن ياردەم قىلىش-يۆلەش يېزىسى يېڭىسار ناھىيىسى لومپا يېزىسى شاخباغ كەنتىگە بېرىپ ھال سورىدى ھەمدە 20 مىڭ يۈەن ھال سوراش پۇلى يەتكۈزۈپ بەردى. 2006-يىل 1-ئۆكتەبىر دۆلەت بايرىمى ھارپىسىدا، ئاپتونوم رايونلۇق تىل-يېزىق كومىتېتىنىڭ مۇئاۋىن مۇدىرى شارىپقان، مەخسۇس ۋەزىپىلىك ئىنتىزام تەكشۈرگۈچى يىن جيەنبو ياردەم قىلىش-يۆلەش بويىچە بەلگىلەنگەن كەنت شاخباغ كەنتىگە بېرىپ ئىئانە بېرىش پائالىيىتىنى قانات يايدۇرۇپ، 600 قۇردىن ئارتۇق كىيىم-كېچەك ئىئانە قىلدى.">

قېلىپلاشتۇرۇلغان ئاتالغۇلار 06-8

AC 拔雁毛 قاقتى- سوقتى قىلىش
霸王饭 مۇشتۇمزور تاماق
霸王房 مۇشتۇمزور ياتاق
霸王合同 مۇشتۇمزور توختام
霸王买卖 مۇشتۇمزور سودا
白粉妹 ئاق چېكەر قىز
白领犯罪 ئاق ياقىلىقلار جىنايىتى
白领化 ئاق ياقىلىقلىشىش
白领农民
ئاق ياقىلىق دېھقانلار
白魔 ئاق ئالۋاستى
白色垃圾 ئاق ئەخلەت
白色农业 ئاق دېھقانچىلىق
白色消费 قارىلىق ئىستېمالى ؛ ئاق ئىستېمال
白市 ئاق بازار
白条案 ئاق ھۆججەت دېلوسى
白灾 ئاق ئاپەت
摆赌 تاۋكا تۈزۈش
搬家公司 كۆچۈرۈش شىركىتى
搬迁户 كۆچۈرۈلگىچىلەر
板楼 چوڭ بىنا
半边户 ئارىلاش نوپۇسلۇق ئائىلە
半跪式服务 يۈكۈنمە مۇلازىمەت
扮酷一族)扮酷) ياسانچۇقلار
傍大款)绑大款) پۇلدارلارغا بېقىنىش
傍老外 چەت ئەللىككە بېقىنىش
傍名人 داڭلىقلارغا بېقىنىش
包二爷 ئاشنا تۇتۇش
包二爷 ئاشنا تۇتۇش (ئاياللار)
包扶户 نۇقتىلىق يۆلەيدىغان ئائىلە
保健菜 ساغلاملىق كۆكتاتى
保健服装 ساغلاملىق كىيمى
保健功 ساغلاملىق ھەرىكىتى
保健盒 ساغلاملىق قۇتىسى
保健球 ساغلاملىق ساقىسى
保健食品 ساغلاملىق يېمەكلىكى
保健网 ساغلاملىق تورى
保健药品 ساغلاملىق دورىسى
保健饮料 ساغلاملىق ئىچىملىكى
保姆 ئۆي خىزمەتكارى ، بالا باققۇچى
保姆市场 ئۆي خىزمەتكارى بازىرى
保险肉)放心肉) شەكسىز گۆش
保值公债 قىممىتى كاپالەتلىك زايوم
保职停薪 شتاتىنى ساقلاپ قېلىپ مائاشىنى توختىتىش
报嫂 گېزىتچى ئايال
报授 گېزىت ئارقىلىق ئوقۇتۇش
爆炸性新闻 ئاجايىپ خەۋەر
杯面 تەييار چۆپ
杯赛 لوڭقا مۇسابىقىسى
贝雷帽 چېكىلىكسىز شەپكە ، بېررېت
背包银行 سەييارە بانكا
背景音乐 مۇھىت نەغمىسى
本帮菜 يەرلىك قورۇما
嘣嘣车 پاق- پاق
比萨饼 پىسا قاتلىمىسى
笔相 پوچۇركا
币市 پۇل بازىرى
必保户 كاپالەتلەندۈرۈلگۈچىلەر
弊案 ئىللەت دېلوسى
弊害 ئىللەت
弊政 ناچار سىياسەت
弊症 ناچار ئىللەت
壁挂 ئاسما زىننەت بۇيۇمى
壁挂电视 ئاسما تېلېۋىزور
壁花 تام گۈلى(تانسىغا تارتىلمىغان قىز )
壁饰 تام بېزىكى
壁塑 تام نەقىشى
避孕手表 ھامىلىدارلىقتىن ساقلىنىش سائىتى
边(销)茶 قارا چاي
边裁 ياردەمچى رېپىرى
边茶 قارا چاي
边检 چېگرا تەكشۈرۈشى
边境措施 چېگرا تەدبىرى
编导演 سېنارىست ، رېژىسسور ، ئارتىس
编外市民 ئاقما ئاھالە
蝙蝠衫 شەپەرەڭ مايك
ا 便当 قۇلاي تاماق
便当业 قۇلاي تاماق كەسپى
便利店 قۇلاي ماگىزىن
便路 ۋاقىتلىق يول
变形金刚 قاتلىما ئويۇنچۇق
辩论赛 مۇنازىرە مۇسابىقىسى
辩手 مۇنازىرىچى
辩题 مۇنازىرە تېمىسى
辩友 مۇنازىرىداش
标步 ئۆلچەملىك تانسا
标贴 چاپلىما بەلگە
标微 بەلگە
标志产品 بەلگە مەھسۇلات
标志服 فورما
飙车 ئاپتوموبىل(موتسىكلىت )ئۇچۇرۇش
冰吧 ماروژنىخانا
冰车 چانا
冰宫 مۇز ساراي
冰谷 كاسات ، پەس
冰后 كانكى خانىشى
冰露 مۇزلۇق ئىچىملىك
冰啤 مۇزدەك پىۋا
冰淇淋文学 ماروژنى ئەدەبىيات
冰食 توڭ يېمەكلىك
冰室 مۇزدەك ئۆي
冰屋 مۇز ئۆي
冰箱病 توڭلاتقۇ كېسىلى
冰箱综合症 توڭلاتقۇ سىندرومى
冰协 كانكىچىلار جەمئىيىتى
冰星 كانكى چولپىنى
冰雪节 مۇز بايرىمى
兵暴 ھەربىي توپىلاڭ
兵龄 ھەربىي يېشى ؛ ھەربىي ستاژ
病车 بۇزۇق ئاپتوموبىل
病德 بىمارلار ئەخلاقى
波霸 كۆكسىلىكلەر
波浪裙 دولقۇن يوپكا
玻璃吧 ئەينەكخان
ا 玻璃幕墙 ئەينەك تام
播龄 دىكتورلۇق (رىياسەتچىلىك) ستاژى
伯乐奖 تاپقاق مۇكاپاتى
博导)博士导师) دوكتور يېتەكچىسى
博览会 يەرمەنكە ، كۆرگەزمە
博士后流动站 پوستدوكتورلار پونكىتى
跛鸭 نىمجان
补差工资 تولۇقلىما مائاش
补贴饭 قوشۇمچە تەمىنات
不干胶 قۇرۇماس يېلىم
不归路 تۇيۇق يول
不婚族 توي قىلماسلار
不明飞行物 UFO (- يۇ ئېف ئو UFO ) ئۇچار تەخسە
不粘锅 قىسماق تۇتماس قازان
布吧 رەشىلىيىخانا
布标 پلاكات
布贴 پۇرۇچ بېزەك
布托儿 گەزمال بىدىكى
步道 پىيادىلەر يولى
步频 قەدەم رىتىمى
步态 مېڭىش ھالىتى(مېڭىشى )
步行街 پىيادىلەر كوچىسى
部标)部颁标准) مىنىستىرلىك ئۆلچىمى
部优 مىنىستىرلىك دەرىجىلىك ئېسىل مەھسۇلات
擦边球 گىرۋەك توپ ؛ سىياسەتكە چۈشۈرۈۋېلىش
才路 ئىختىساسلىقلار يولى
才源 ئىختىساسلىقلار مەنبەسى
财霸 پۇلدار زومىگەر
财神县 باي ناھىيە
财资 مەبلەغ
采编播 مۇخبىر، مۇھەررىر ، تارقاتقۇچى
采车 بېزەك ئاپتوموبىل
采访费 زىيارەت ھەققى
采访服 مۇخبىرلار فورمىسى
彩池 مۇكاپات قالدۇق مەبلىغى
彩池基金 مۇكاپات قالدۇق فوندى
彩电村 تېلېۋىزورلاشقان كەنت
彩电墙 تېلېۋىزور تام
餐巾纸 قەغەز ياغلىق
操心费 ئەجىر ھەققى
产品链 مەھسۇلات زەنجىرى
长命书 ئۆلمەس كىتاب
长销书 بازارلىق كىتاب
常业 دائىملىق كەسىپ
超前意识 ھالقىما ئاڭ
潮服 مودا كىيىم
潮头 تەرەققىيات يۆنىلىشى
炒鱿鱼 ئىشتىن بوشىتىش
车虫儿 ئاپتوموبىل پارازىتى
车贴 قاتناش ياردەم پۇلى
承包商 ھۆددىگەر
承包田 ھۆددە ئېتىز
城市病 شەھەر كېسىلى
程序员 پروگراممىچى
吃饭农业 قورساق دېھقانچىلىقى
持卡族 كارتىلىقلار
赤膊工资 ساپ مائاش
宠物医院 ئەرمەك ھايۋان دوختۇرخانىسى
出线权 ئۈزۈپ چىقىش ھوقۇقى
触摸屏 سېزىمچان ئېكران
传媒 تارقىتىش ۋاسىتىسى
创意 ئىجادىيلىق
吹风会 خەۋەرلەندۈرۈش يىغىنى
纯净水 ساپ سۇ
磁浮列车 ماگنىتلىق پويىز
磁化水 ماگنىتلىق سۇ
磁卡电话 ماگنىت كارتىلىق تېلېفون
次生灾害 ئەگەشمە ئاپەت
搭车产品 ئەگەشمە مەھسۇلات
打包衣 كونا كىيىم
打点费 مۇناسىۋەت پۇلى
打斗片 سوقۇش فىلىمى
打工妹 ئىشلەمچى قىز
打工仔 ئىشلەمچى بال
ا 打工族 ئىشلەمچىلەر
打侨牌” مۇھاجىرلارنى كوزۇر قىلىش
打台球” تەيۋەنلىكلەرنى كوزۇر قىلىش
打太极拳” بەس سېلىش
大款 پۇلدار
大款商品 پۇلدارلار تاۋىرى
大款文化 پۇلدارلار مەدەنىيىتى
大陆桥 چوڭ قۇرۇقلۇق كۆۋرۈكى
大卖场 چوڭ بازار
大文化 يىرىك مەدەنىيەت
大小比 چوڭ-كىچىك سان سېلىشتۇرمىسى
代培生 ۋاكالەتلىك ئوقۇغۇچى
代生母 تۇغۇپ بەرگۈچى
贷学金 ئوقۇش قەرز پۇلى
单亲儿童 جورىسىز ئائىلە بالىسى
单亲家庭 جورىسىز ئائىلە
单亲妈妈)单身母亲) جورىسىز ئانا
单亲子女 جورىسىز ئائىلە پەرزەنتى
单身父亲 بويتاق دادا (ئاتا)
党票 پارتىيە بېلىتى
导航卫星 يول باشلىغۇچى سۈنئىي ھەمراھ
导医 يېتەكچى (دوختۇرخانىدا)
导医小姐 يېتەكچى قىز (دوختۇرخانىدا)
导诊 يېتەكچى (دوختۇرخانىدا)
导诊台 يېتەكچى ئورنى
导诊小姐 يېتەكچى قىز (دوختۇرخانىدا)
导诊员 يېتەكچى (دوختۇرخانىدا)
盗版教材 ئوغرى نەشر دەرسلىك
德比战 ماكانداشلار مۇسابىقىسى
德政工程 سىياسىي تەدبىر
低保 تۆۋەن كاپالەت
低保对象 تۆۋەن كاپالەت ئوبيېكتى
低保家庭 تۆۋەن كاپالەتلىك ئائىلە
低保金 تۆۋەن كاپالەت پۇلى
低谷 پەسكوي
低龄老人 تۆۋەن ياشلىق قېرىلار
第六感官 6- سەزگۈ
第四产业 4-كەسىپ
第一夫人 1- خانىم
第一公主 1-مەلىكە
点头工程 »ماقۇل « قۇرۇلۇش
电磁骚扰 ئېلېكتر ماگنىت پاراكەندىچىلىكى
电饭煲 توك قازان
电脑犯罪 كومپيۇتېر جىنايىتى
电脑小说 كومپيۇتېر رومانى
电脑族 كومپيۇتېرچىلار
电视墙，彩电墙 تېلېۋىزور تام
电视文化 تېلېۋىزىيە مەدەنىيىتى
电视文艺 تېلېۋىزىيە سەنئىتى
电视小品 تېلېۋىزىيە ئېتوتى
电子垃圾)电子污染) ئېلېكترون ئەخلەت ( ئېلېكترون بۇلغىما )
电子雾 ئېلېكترون تۇمان
电子相册 ئېلېكترون ئالبوم
丁克)族)پەرزەنت كۆرمەسلەر
丁克夫妻 پەرزەنت كۆرمەس ئەر- خوتۇن
丁克家庭 پەرزەنت كۆرمەس ئائىلە
顶风作案 قارشىلىشىپ دېلو تۇغدۇرۇش
顶门杠 چاتاقچى
定势 مۇقىم ھالەت
东西联动 شەرق بىلەن غەرب تەڭ ھەرىكەتلىنىش تەرەققىياتى
动作片)动作戏) ماھارەت فىلىمى
胴体 بوي- تۇرق
都市型工业 مەركىزىي شەھەر سانائىتى
毒枭 زەھەرچىلەر كاتتىبېشى
赌档 تاۋكا
赌点 قىمارخان
ا 赌风 قىمارۋازلىق
赌机 قىمار ماشىنىسى
赌款)赌资) قىمار دەسمايىسى
赌况 قىمار ؛ قىمارۋازلىق
赌片 قىمار فىلىمى
赌球 توپ قىمارى
赌赛 مۇسابىقە قىمارى
赌摊 تاۋكا
赌窝 قىمار ئۇۋىسى
赌友 ئۈلپەت (قىماردا)
赌主 تاۋكاچى
短平快 تېز ئۈنۈملۈك
短平快项目 تېز ئۈنۈملۈك تۈر
敦煌舞 دۇنخۇاڭ ئۇسسۇلى
多边协定 كۆپ تەرەپلىك كېلىشىم
多画面彩电 كۆپ كۆرۈنۈشلۈك تېلېۋىزور
多利羊 دوللى (تۇنجى كلون قوينىڭ ئىسمى )
多屏幕电视 قوش ئېكرانلىق تېلېۋىزور
多视角 ئەتراپلىق
多维视野 ئەتراپلىق نەزەر دائىرە
多元职能 ئۇنىۋېرسال ئىقتىدار
堕力 توسالغۇ
惰力 ھۇرۇنلۇق
恶苦 زەھەردەك ئاچچىق
恶评 ناچار باھا
二包 2- ھۆددىگەر
二传手 پاسچى
二次竞争 ئىككىلەمچى رىقابەت
二次开发 ئىككىلەمچى تەرەققىيات
二次污染 ئىككىلەمچى بۇلغىما
二次消费 ئىككىلەمچى ئىستېمال
二级市场 2- دەرىجىلىك بازار
二极判断 ئىككى قۇتۇپلۇق ھۆكۈم
二名烟 2-قاتاردىكى داڭلىق تاماكا
二奶，二爷 ئاشنا
二女户)双女户) ئىككى قىزلىق ئائىلە
二人世界 ئىككى كىشىلىك دۇنيا
二手设备 نىمكەش ئۈسكۈنە
二维条码系统 2 ئۆلچەملىك كود سىستېمىسى
二元(化)结构 ئىككى مەنبەلىك قۇرۇلما
发财招 بېيىش يولى
发明热 كەشپىيات قىزغىنلىقى
发烧级 قىزىتما دەرىجىسى
发烧友 مەستانىلەر
发射服务 قويۇپ بېرىش مۇلازىمىتى
发展权 تەرەققىيات ھوقۇقى
发展商 تەرەققىياتچى
法眼 قانۇن كۆزى
翻版 تۆرەلمە ، مەھسۇل
翻牌公司 ياسالما شىركەت
反哺一族 پاراسەتلىك ياشلار
反贪局 خىيانەتچىلىككە قارشى تۇرۇش ئىدارىسى
反跳槽 ئوقۇرىنى تېپىش
反文化 تەتۈرمەدەنىيەت
反向工程 تەتۈر قۇرۇلۇش
返盲 ساۋاتسىزلىققا قايتىش
返贫 نامراتلىققا قايتىش
返聘)反聘) قايتا تەكلىپ قىلىش
贩毒 زەھەر سېتىش
贩非 قانۇنسىز بۇيۇم سېتىش
贩黄 سېرىق بۇيۇم سېتىش
贩假 ساختا بۇيۇم سېتىش
贩私 ئەتكەس بۇيۇم سېتىش
贩运户 ترانسپورتچى
方便菜 تەييار كۆكتات
方便袋 قۇلاي خالتا
方便饭 تەييار تاماق
方便钩 قۇلاي ئاسقۇچ
方便面 تەييار چۆپ
方便旗 بەلگە بايراق
方便条 قۇلاي خەت
方便粥 تەييار ئوماش
方位感 ئورۇن ئېڭى
防暴武器 زوراۋانلىق مۇداپىئە قورالى
防弹屏风 ئوق ئۆتمەس سىيرىما
防盗门 بىخەتەر ئىشىك
防化服 خىمىيىلىك قورال مۇداپىئە كىيمى
房吧 ئۆي تىجارەتخانىسى
房霸)房老虎) ئۆي زومىگىرى
房改房 ئىسلاھات ئۆيى
房贴)住房补贴) تۇرالغۇ ياردەم پۇلى
房型)户型) ئۆي قۇرۇلمىسى
房源 ئۆي مەنبەسى
仿古旅游 تەقلىدىي ساياھەتچىلىك
仿皮 سۈنئىي خۇرۇم
仿真赛 تەقلىدىي مۇسابىقە
访问学者 زىيارەتچى ئالىم
访演 زىيارەتلىك ئويۇن قويۇش
纺嫂 توقۇمىچى يەڭگە
放化疗 رادىئاتسىيىلىك ۋە خىمىيىلىك داۋالاش
放像点 سىنخانا
放心菜 شەكسىز كۆكتات
放心卡 ئىشەنچلىك كارتا
飞车 ئۇچار ئاپتوموبىل ؛ ئاپتوموبىل ئۇچۇرۇش
飞车派(暴走族)飞车族 ئاپتوموبىل ئۇچۇرغۇچىلار
飞弹 ئۇچار بومبا
飞碟 ئۇچار تەخسە
公信力 ئىناۋەت ؛ ئىشەنچلىكلىك
管理盲区 باشقۇرۇقسىز رايون
国债风电 زايوم شامال ئېلېكتر ئىستانسىسى
过热行业 زىيادە قىزىق ساھە
换热点 پار پونكىتى
加密保护 شېفىرلاش ، شېفىرلىق قوغداش
交叉工程 گىرەلەشمە قۇرۇلۇش
金财工程 ئالتۇن مالىيە قۇرۇلۇشى
连号 ئۇلانما نومۇر
两栖人 پائالىيەتچان ئادەم
两栖人才 كۆپكەقادىر ئىختىساسلىقلار
猎头 قابىللارنى بايقاش
猎头公司 قابىللار ۋاسىتىچىلىكى شىركىتى
猎头业 قابىللارنى بايقاش كەسپى
临门一脚 ئەجەللىك توپ ؛ ئەجەللىك پەيت
民族优惠政策 مىللەتلەر ئېتىبار سىياسىتى
平均出现期数 مۇكاپات چىققان ئوتتۇرىچە قارار سانى
奇偶比 تاق- جۈپ سان سېلىشتۇرمىسى
弃奖奖金 ۋاز كەچكەن مۇكاپات پۇلى
亲民党 خەلقپەرۋەرلەر پارتىيىسى
亲民作风 خەلقپەرۋەرلىك ئىستىلى
侵权产品 ھوقۇققا چېقىلغان مەھسۇلات
求职者 ئىش ئىزدىگۈچى
人性化管理 ئىنسانىي باشقۇرۇش
生命线工程 ھاياتلىق قۇرۇلۇشى
手工兑奖 مۇكاپاتنى قولدا تەقلەشتۈرۈش
数字总和 سانلار يىغىندىسى
松土工程 يۇمشىتىش قۇرۇلۇشى
替代产业 سەپلىمە كەسىپ
跳槽 ئوقۇر ئاتلاش
跳跃号码 ئاتلىما نومۇر
投注机 لاتارىيە ماشىنىسى
投注机兑奖 مۇكاپاتنى ماشىنىدا نەقلەشتۈرۈش
无纸化传输系统 قەغەزسىز يوللاش سىستېمىسى
行业诚心教育 ساھە سەمىمىيەت تەربىيىسى
行政执法文书 مەمۇرىي قانۇن ئىجرا ھۆججىتى
阳光教育 ئىستىقبال تەربىيىسى
一池三改 1 نى ياساش ، 3 نى ئۆزگەرتىش (پاتقاق گازى كۆلچىكى ياساش ، ئاشخانا ، ھاجەتخانا ، ئېغىلنى ئۆزگەرتىش قۇرۇلۇشى)
以干代培)训) ئىشتا تەربىيىلەش
支农、惠农、强农 يېزىغا مەدەت بېرىش ، دېھقانلارغا نەپ بېرىش ، يېزا ئىگىلىكىنى كۈچەيتىش
自助银行 مۇلازىمەتچىسىز بانكا

تىلشۇناسلىق دوكتۇرى ئايسىما مىرسۇلتان ئىلمىي دوكلات بەردى

مىرسۇلتان شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق مىللەتلەر تىل- يېزىق خىزمىتى كومىتېتى تەتقىقات مەركىزىنىڭ تەكلىپىكە بىنائەن گېرمانىيە ۋە ياپونىيىدىكى ئۇيغۇر تىلى تەتقىقات ئەھۋالى توغرىسىدا دوكلات بەردى.دوكتور ئايسىما مىرسۇلتان شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ ئىجتىمائى پەن تەتقىقات كەسپى بويىچە تولۇق كۇرس ئوقۇشىنى مۇۋەپپەقىيەتلىك تاماملىغاندىن كېيىن، گېرمانىيە گۆتتېنگىن ئۇنىۋېرسىتېتى شەرقشۇناسلىق تەتقىقات مەركىزىگە بېرىپ، قەدىمكى تۈركىي تىللار تەتقىقاتى بويىچە ماگىستېرلىق ئوقۇشىغا كىرگەن. ئۇ جاپالىق ئۆگىنىش ئارقىلىق 2008- يىلى ئاپرېلدا دوكتورلۇق ئۇنۋانىغا ئېرىشتى. ئايسىمانىڭ ئاساسلىق تەتقىقات يۆنىلىشى قەدىمكى ئۇيغۇر تىلى تەتقىقاتى بولۇپ، ئۇ ئاساسلىقى «شۈەنزاڭنىڭ تەرجىمىھالى» ناملىق ئەسەرنىڭ 10- قىسمىنى تەتقىق قىلىۋاتىدۇ، ئۇنىڭ بۇ تەتقىقات نەتىجىسى يېقىندا تاماملانماقچى. بۇ قېتىمقى دوكلاتتا ئايسىما ئاساسلىقى گېرمانىيىدىكى ئۇيغۇر تىلى ۋە قەدىمكى تۈركىي تىللارنى تەتقىق قىلىدىغان ئاكادېمىيە ۋە ئالىي مەكتەپلەرنىڭ كەسىپلىرى، ئۇ يەرلەردە ساقلىنىۋاتقان قەدىمكى تۈركىي ۋە ئۇيغۇر تىلىغا ئائىت تېكستلەر ۋە ۋەسىقىلەرنىڭ تەتقىق قىلىنىش ئەھۋالى، بۇ ساھەدىكى تەتقىقاتچى ئالىملار ۋە ئۇلارنىڭ تەتقىقات نەتىجىلىرىنى تونۇشتۇردى. لېكسىيىدىن كېيىن ئاتاقلىق تىلشۇناس، تەتقىقاتچى، ئۇستاز مىرسۇلتان ئوسمان ئەپەندى، ش ئۇ ئا ر مىللەتلەر تىل- يېزىق خىزمىتى كومىتېتىنىڭ سابىق مۇدىرى مۇھەممەدئېلى ئەپەندى، شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى فىلولوگىيە ئىنستىتۇتىنىڭ مۇدىرى، پروفېسسور ئارسلان ئابدۇللا ئەپەندى قاتارلىقلار يېقىندىن بۇيان ئۇيغۇر تىلىنىڭ شىنجاڭدىكى تەتقىقات ئەھۋالىنى تونۇشتۇردى. ئاخىرىدا يىغىنغا قاتناشقان بارلىق تەتقىقاتچى خادىملار ئۆزئارا پىكىر ئالماشتۇردى. بۇ قېتىمقى ئىلمىي دوكلاتقا شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايۇنلۇق مىللەتلەر تىل يېزىقى خىزمېتى كومىتېتىدىن مەمتېلى ئەپەندى، مىرسۇلتان ئوسمانوف ئەپەندى، تاھىر ئابدۇۋەلى، ئابدۇغاپپار، جەمىلە ساتتار، ئانارگۈل، ئابلىمىت قۇربان، ئەلى ئەركىن قاتارلىقلار؛ شىنجاڭ ئىجتىمائىي پەنلەر ئاكادېمىيىسى تىل تەتقىقات ئورنىدىن مۇنەۋۋەر ئابدۇرېھىم، غەيرەت ئا ئوزغار، تۇرنىسا روزى، گۈلنار ئېزىز قاتارلىق تەتقىقاتچى خادىملار قاتناشتى ۋە يېقىنقى بىرنەچچە يىلدىن بۇيان تىل تەتقىقات ئورنىدا ئىشلەنگەن ۋە ئىشلىنىۋاتقان تەتقىقات تېمىلىرىنى تونۇشتۇردى ھەمدە بۇندىن كېيىنكى پىلانلار ھەققىدە پىكىر ئالماشتۇردى.

ئىجتىمائىي پەنلەر ئاكادېمىيىسى تىل تەتقىقات ئورنىدىن گۈلنار ئېزىز تەمىنلىگەن.

تىل- يېزىق تورى سىناق تەرىقىسىدە ئېچىۋىتىلدى

تورى» 2008- يىلى 4- ئاينىڭ 5- كۈنى سىناق تەرىقىسىدە ئېچىۋىتىلدى.
تىل- يېزىق تورىنىڭ ئۇيغۇرچە- خەنزۇچە قوش تىللىق نەشرىنى ئىشلەش خىزمېتى 2006- يىلى 9- ئايدا باشلانغان بولۇپ، تەتقىقات باشقارمىسىدىكى خىزمەتچىلەرنىڭ بىر يېرىم يىلدىن بۇيان لايىھەلەش، كود يېزىشى، مۇناسىۋەتلىك باشقارمىلارنىڭ ماتىرىيال توپلاش، ماتىرىيال تەرجىمە قىلىش، كىرگۈزۈش، سىنىشى نەتىجىسىدە ئاساسى جەھەتتىن تاماملاندى.
تىل- يېزىق تورىنىڭ مەقسىتى ھۆكۈمەتنىڭ تىل- يېزىققا ئائىت قانۇن- نىزام، سىياسەتلىرىدىن خەلقنى خەۋەردار قىلىش، تىل- يېزىق ئاتالغۇلىرىنى قېلىپلاشتۇرۇش ۋە ئومۇملاشتۇرۇش، مىللى تىل- يېزىقنىڭ ئىملا ۋە تەلەپپۇز قائىدىسىنى بىكىتىش ۋە ئومۇملاشتۇرۇش، پۇتۇڭخۇانى ئومۇملاشتۇرۇش، ئاممىنىڭ ئاتالغۇلارنى قېلىپلاشتۇرۇش ۋە تىل- يېزىق تەتقىقاتىغا قاتنىشىشىغا شارائىت يارىتىپ بىرىشتىن ئىبارەت.
تىل- يېزىق تورىغا ئۇيغۇرچە خەنزۇچە بولۇپ 800 پارچىدىن ئارتۇق ماقالە، ئۇيغۇرچە ۋە خەنزۇچە «تىل ۋە تەرجىمە» ژورنىلىنىڭ ھازىرغىچە نەشىر قىلىنغان 250 دىن ئارتۇق سانىنىڭ مۇندەرىجىسى، 16 مىڭدىن ئارتۇق ئۇيغۇر، قازاق، قىرغىز كىشى ئىسىملىرىنىڭ خەنزۇچە يېزىلىشى، كومېتىت تەرىپىدىن قېلىپلاشتۇرۇلغان ئىنگىلىزچە- خەنزۇچە- ئۇيغۇرچە 150 مىڭدىن ئارتۇق ئاتالغۇ قوشۇلغان.
ئۇيغۇرچە- خەنزۇچە قوش تىللىق تىل- يېزىق تورىنىڭ بارلىققا كىلىشى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتۇنۇم رايۇنىمىزدىكى ئورگان تور بەتلىرىنىڭ ئاز سانلىق مىللەت يېزىقىدىكى نەشىرلىرىنىڭ بارلىققا كىلىشىگە ئۈلگە ۋە تۈرۈتكە بولغۇسى.
تىل- يېزىق تورى ھازىر ئىدارە ئىچىدە سىناش باسقۇچىدا بولۇپ، ئىدارە رەھبەرلىكىنىڭ قوشۇلىشى بىلەن سىناق خىزمىتىگە تېخىمۇ كۆپ كىشلەرنى قاتناشتۇرۇش مەقسىتىدە سىرىتقى قىسىمغىمۇ ئېچىۋىتىلدى. كۆپچىلىكنىڭ ئۇچرىغان مەسىلىلەرنى ۋاقتىدا ئىنكاس قىلىپ، كەمچىلىكلەرنى تۈزىتىۋىلىشىمىزغا يېقىندىن ياردەمدە بولىشىنى ئۈمۈد قىلىمىز.
پىكىر- تەكلىپ، ئىنكاس قۇبۇل قىلىش خەت ساندۇقى: TilYeziq@Gmail.com پىكىر- تەكلىپ، ئىنكاس ئېلىش مۇنبىرى: http://www.xjyw.gov.cn/Web/Forum/ (توپلاپ، باشقۇرۇشقا قولايلىق بولىشى ئۈچۈن باشقا مۇنبەرلەردە پىكىر- تەكلىپ ئېلىنمايدۇ)

جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيتىنىڭ دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقى قانۇنى

مۇندەرىجە
1-باب ئومۇمىي پرىنسىپ2-باب دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىنى قوللىنىش3-باب باشقۇرۇش ۋە نازارەت قىلىش4-باب قوشۇمچە پرىنسىپ
1-باب ئومۇمىي پرىنسىپ 1-ماددا بۇ قانۇن دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىنى قېلىپلاشتۇرۇش، ئۆلچەملەشتۈرۈش ھەمدە ساغلام تەرەققىي قىلدۇرۇش، ئۇنىڭ ئىجتىمائىي تۇرمۇشتىكى رولىنى تېخىمۇ ياخشى جارى قىلدۇرۇش، مىللەتلەر، رايونلار ئارا ئىقتىساد، مەدەنىيەت ئالماشتۇرۇشنى تېزلىتىش مەقسىتىدە، ئاساسىي قانۇنغا ئاساسەن تۈزۈلدى. 2-ماددا بۇ قانۇندا دېيىلگەن دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقى پۇتۇڭخۇا ۋە قېلىپلاشقان خەنزۇ يېزىقىنى كۆرسىتىدۇ. 3-ماددا دۆلەت پۇتۇڭخۇانى ئومۇملاشتۇرىدۇ، قېلىپلاشقان خەنزۇ يېزىقىنى يولغا قويىدۇ. 4-ماددا پۇقرالار دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىنى ئۆگىنىش ۋە قوللىنىش ھوقۇقىغا ئىگە. دۆلەت پۇقرالارنىڭ دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىنى ئۆگىنىشى ۋە قوللىنىشىغا شارائىت يارىتىپ بېرىدۇ. يەرلىك ھەر دەرجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ھەمدە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى تەدبىر قوللىنىپ، پۇتۇڭخۇانى ئومۇملاشتۇرۇشى ۋە قېلىپلاشقان خەنزۇ يېزىقىنى يولغا قويىشى كېرەك. 5-ماددا دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىنىڭ قوللىنىلىشى دۆلەتنىڭ ئىگىلىك ھوقۇقى ۋە مىللەتنىڭ ئىززەت-ھۆرمىتىنى قوغداشقا، دۆلەتنىڭ بىرلىكى ۋە مىللەتلەرنىڭ ئىتتىپاقلىقىغا، سوتسىيالىستىك ماددىي مەدەنىيەتلىك قۇرۇلۇشى ۋە مەنىۋى مەدەنىيلىك قۇرۇلۇشىغا پايدىلىق بولۇشى كېرەك. 6-ماددا دۆلەت دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىنىڭ قائىدىسى ۋە ئۆلچىمىنى ئېلان قىلىدۇ، دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقنىڭ جەمئىيەتتە قوللىنىلىشىنى باشقۇرىدۇ، دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقنى ئوقۇتۇشى ۋە ئىلمىي تەتقىقاتىنى قوللايدۇ، دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىنى قېلىپلاشتۇرىدۇ، بېيىتىدۇ ۋە تەرەققىي قىلدۇرىدۇ. 7-ماددا دۆلەت دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقى ئىشىدا كۆرۈنەرلىك تۆھپە ياراتقان تەشكىلات ۋە شەخسلەرنى مۇكاپاتلايدۇ. 8-ماددا ھەممە مىللەت ئۆز تىل-يېزىقىنى قوللىنىش ۋە تەرەققىي قىلدۇرۇش ئەركىنلىكىگە ئىگە. ئاز سانلىق مىللەتلەر تىل-يېزىقىنى قوللىنىشتا ئاساسىي قانۇن، مىللىي تېررىتورىيىلىك ئاپتونومىيە قانۇنى ۋە باشقا قانۇنلاردىكى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەر ئاساس قىلىنىدۇ.
2-باب دۆلەت ئورتاق تىل يېزىقىنى قوللىنىش 9-ماددا دۆلەت ئورگانلىرى پۇتۇڭخۇا ۋە قېلىپلاشقان خەنزۇ يېزىقىنى ھۆكۈمەت ئىشى تىل-يېزىقى قىلىدۇ. قانۇندا ئايرىم بەلگىلىمە بارلىرى بۇنىڭ سىرتىدا. 10-ماددا مەكتەپ ۋە باشقا مائارىپ ئاپپاراتلىرى تەلىم-تەربىيە ۋە ئوقۇتۇشتا پۇتۇڭخۇا ۋە قېلىپلاشقان خەنزۇ يېزىقىنى ئاساسىي تىل-يېزىق قىلىدۇ. قانۇندا ئايرىم بەلگىلىمە بارلىرى بۇنىڭ سىرتىدا. مەكتەپ ۋە باشقا مائارىپ ئاپپاراتلىرى پۇتۇڭخۇا ۋە قېلىپلاشقان خەنزۇ يېزىقىنى خەنزۇ تىل-يېزىق دەرسى ئارقىلىق ئۆگىتىدۇ. خەنزۇ تىل-يېزىق دەرسلىكى دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىنىڭ قائىدىسىگە ۋە ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك. 11-ماددا خەنزۇچە نەشر بۇيۇملىرى دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىنىڭ قائىدىسىگە ۋە ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك. خەنزۇچە نەشر بۇيۇملىرىدا چەت ئەل تىل-يېزىقىنى قوللىنىشقا توغرا كەلسە، دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقى بىلەن زۆرۈر ئىزاھات بېرىش كېرەك. 12-ماددا رادىئو ئىستانسىسى، تېلېۋىزىيە ئىستانسىسى پۇتۇڭخۇانى ئاساسىي ئاڭلىتىش تىلى قىلىدۇ. چەت ئەل تىلىنى ئاڭلىتىش تىلى قىلىشقا توغرا كەلسە، گوۋۋۇيۈەن رادىئو-تېلېۋىزىيە تارمىقىنىڭ تەستىقىنى ئېلىش شەرت. 13-ماددا ئاممىۋى مۇلازىمەت كەسىپلىرى قېلىپلاشقان خەنزۇ يېزىقىنى ئاساسىي مۇلازىمەت يېزىقى قىلىدۇ. ئاممىۋى مۇلازىمەت ئېھتىياجىدىن ۋىۋىسكا، ئېلان، ئۇقتۇرۇش، بەلگە تاختىسى قاتارلىقلاردا چەت ئەل يېزىقى بىلەن خەنزۇ يېزىقىنى بىللە قوللىنىش توغرا كەلسە، قېلىپلاشقان خەنزۇ يېزىقىنى قوللىنىش كېرەك. ئاممىۋى مۇلازىمەت كەسىپلىرىدە پۇتۇڭخۇانى مۇلازىمەت تىلى قىلىش تەشەببۇس قىلىنىدۇ. 14-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللاردا، دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىنى ئاساسىي تىل-يېزىق قىلىش كېرەك: (1) رادىئو، كىنو، تېلېۋىزىيە تىل-يېزىقى؛ (2) جامائەت سورۇنلىرىدىكى ئەسلىھە يېزىقى؛ (3) ۋىۋىسكا، ئېلان يېزىقى؛ (4) كارخانا، كەسپىي تەشكىلات نامى؛ (5) چېگرا ئىچىدە سېتىلىدىغان تاۋارنىڭ ئوروسى ۋە چۈشەندۈرمىسى. 15-ماددا ئۇچۇر بىر تەرەپ قىلىشتا ۋە ئۇچۇر تېخنىكىسى مەھسۇلاتلىرىدا قوللىنىلغان دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقى دۆلەتنىڭ قائىدىسى ۋە ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك. 16-ماددا بۇ بابنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلىرىنى ئىجرا قىلىشتا تۆۋەندىكى ئەھۋال كۆرۈلسە، دىئالېكتنى قوللىنىشقا بولىدۇ: (1) دۆلەت ئورگىنى خادىملىرى ۋەزىپە ئىجرا قىلىشتا قوللىنىش زۆرۈر بولسا؛ (2) گوۋۇيۈەننىڭ رادىئو-تېلېۋىزىيە تارمىقى ياكى ئۆلكە دەرجىلىك رادىئو-تېلېۋىزىيە تارمىقىنىڭ تەستىقى بىلەن ئاڭلىتىش تىلى قىلىش توغرا كەلسە؛ (3) تىياتىر، كىنو-تېلېۋىزىيە قاتارلىق سەنئەت شەكىللىرىدە قوللىنىش زۆرۈر بولسا؛ (4) نەشر، ئوقۇتۇش، تەتقىقات ئىشلىرىدا قوللىنىش زۆرۈر بولسا. 17-ماددا بۇ بابنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلىرىنى ئىجرا قىلىشتا تۆۋەندىكى ئەھۋال كۆرۈلسە، ئاددىيلاشتۇرۇلمىغان خەت، ۋارىيانت خەتنى ساقلاپ قېلىشقا ياكى قوللىنىشقا بولىدۇ: (1) مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرى، ئاسارئەتىقىلەر؛ (2) فامىلىدىكى ۋارىيانت خەت؛ (3) ھۆسنخەت، ئويما، نەقىش قاتارلىق سەنئەت ئەسەرلىرى؛ (4) بېغىشلىما ۋە ۋىۋىسكا قول يازمىلىرى؛ (5) نەشر، ئوقۇتۇش، تەتقىقات ئىشلىرىدا قوللىنىش زۆرۈر بولسا؛ (6) گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى تەستىقلىغان ئالاھىدە ئەھۋاللار. 18-ماددا دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىدا «خەنزۇ تىلىنىڭ فونېتىكىلىق ئېلىپبە لايىھىسى» يېزىش ۋە ترانسكرىپسىيىلەش قورالى قىلىنىدۇ. «خەنزۇ تىلىنىڭ فونېتىكىلىق ئېلىپبە لايىھىسى» جۇڭگو كىشى ئىسىملىرىنى، يەر ناملىرىنى ۋە خەنزۇچە ھۆججەت-ماتېرىياللاردىكى رىم ھەرپىنى يېزىشنىڭ بىرتۇتاش قېلىپى. ئۇ خەنزۇچە خەتلەرنى يېزىش قۇلايسىز بولغان ياكى خەنزۇچە خەتلەرنى قوللىنىشقا بولمايدىغان ساھەلەردە قوللىنىلىدۇ. باشلانغۇچ مائارىپتا خەنزۇ تىلى فونېتىكىلىق ئېلىپبەسىنى ئوقۇتۇش كېرەك. 19-ماددا پۇتۇڭخۇانى خىزمەت تىلى قىلىدىغان ئىش ئورنىدىكى خادىملار پۇتۇڭخۇادا سۆزلەش ئىقتىدارىغا ئىگە بولۇشى كېرەك. پۇتۇڭخۇانى خىزمەت تىلى قىلغان دىكتورلار، پروگرامما رىياسەتچىلىرى ۋە كىنو-تېلېۋىزىيە، تىياتىر ئارتىسلىرى، ئوقۇتقۇچىلار، دۆلەت ئورگىنى خادىملىرىنىڭ پۇتۇڭخۇا سەۋىيىسى دۆلەت بەلگىلىگەن دەرىجە ئۆلچىمىگە يېتىشى كېرەك؛ دۆلەت بەلگىلىگەن پۇتۇڭخۇا دەرىجە ئۆلچىمىگە يەتمىگەنلىرىنى ئەھۋالغا قاراپ تەربىيىلەش كېرەك. 20-ماددا سىرتقا قارىتىلغان خەنزۇ تىلى ئوقۇتۇشىدا پۇتۇڭخۇا ۋە قېلىپلاشقان خەنزۇ يېزىقىدا دەرس ئۆتۈش كېرەك.
3-باب باشقۇرۇش ۋە نازارەت قىلىش 21-ماددا دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقى خىزمىتىنى گوۋۇيۈەننىڭ تىل-يېزىق خىزمىتى تارمىقى پىلانلايدۇ، يېتەكلەيدۇ، باشقۇرىدۇ ۋە نازارەت قىلىدۇ. گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئۆز سىستېمىسىدا دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىنىڭ قوللىنىلىشىنى باشقۇرىدۇ. 22-ماددا يەرلىك تىل-يېزىق خىزمىتى تارماقلىرى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلار ئۆز مەمۇرىي رايونىدا دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىنىڭ قوللىنىلىشىنى باشقۇرىدۇ ۋە نازارەت قىلىدۇ. 23-ماددا ناھىيە دەرجىلىكتىن يۇقىرى ھەر دەرجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ سودا-سانائەت مەمۇرىي باشقۇرۇش تارماقلىرى كارخانا نامى، تاۋار نامى ھەمدە ئېلاندا قوللىنىلغان تىل-يېزىقىنى قانۇن بويىچە باشقۇرىدۇ ۋە نازارەت قىلىدۇ. 24-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ تىل-يېزىق خىزمىتى تارمىقى پۇتۇڭخۇا سەۋىيىسىنى سىناش دەرىجە ئۆلچىمىنى ئېلان قىلىدۇ. 25-ماددا چەت ئەل كىشى ئىسىملىرى، يەر ناملىرى قاتارلىق مەخسۇس ئىسىم ۋە پەن-تېخنىكا ئاتالغۇلىرىنىڭ دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىدىكى تەرجىمىسىنى بېكىتىشنى گوۋۇيۈەننىڭ تىل-يېزىق خىزمىتى تارمىقى ياكى باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئۇيۇشتۇرىدۇ. 26-ماددا بۇ قانۇننىڭ 2-بابىدىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەرگە خىلاپلىق قىلىپ، تىل-يېزىقنى قوللىنىشتا دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىنىڭ قائىدىسى ۋە ئۆلچىمىگە ئەمەل قىلمىغانلارغا پۇقرالار تەنقىد ۋە تەكلىپ بەرسە بولىدۇ. بۇ قانۇننىڭ 19-ماددا 2- تارمىقىدا كۆرسىتىلگەن خادىملار تىل ئىشلىتىشتە بۇ قانۇننىڭ 2-بابىدىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەرگە خىلاپلىق قىلسا، ئالاقىدار ئورۇنلار بىۋاستە جاۋابكارغا تەنقىد-تەربىيە بېرىدۇ؛ تۈزەتمىگەنلىرىنى ئالاقىدار ئورۇن بىر تەرەپ قىلىدۇ. شەھەر ئاممىۋى سورۇنلىرىدىكى ئەسلىھە، ۋىۋىسكا، ئېلان يېزىقىدا بۇ قانۇننىڭ 2-بابىدىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەرگە خىلاپلىق قىلغانلارنى ئالاقىدار مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛ تۈزەتمىگەنلىرىنى ئاگاھلاندۇرىدۇ ھەمدە سۈرۈك ئىچىدە تۈزىتىشىگە ھەيدەكچىلىك قىلىدۇ. 27-ماددا بۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپلىق قىلىپ، باشقىلارنىڭ دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىنى ئۆگىنىشى ۋە قوللىنىشىغا كاشىلا قىلغانلارنى ئالاقىدار مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى سۈرۈك ئىچىدە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ ھەمدە ئاگاھلاندۇرىدۇ.
4-باب قوشۇمچە پرىنسىپ 28-ماددا بۇ قانۇن 2001-يىل 1-ئاينىڭ1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.">

شىبە تىلىنىڭ ئىملا قائىدىسىنى بېكىتىشنىڭ ئاساسلىق پرىنسىپلىرى (مۇھىم مەزمۇنى)

بولۇپ، ئاساسلىق مەزمۇنى: 1. ھازىرقى زامان شىبە ئەدەبىي تىلىدىكى ھەرپلەر ۋە ئېلىپبە 2. شىبە يېزىقىنىڭ خۇسۇسىيەتلىرى 3. ئىملا قائىدىسىنى تۈزۈشنىڭ كونكرېت پرىنسىپلىرى، ئاساسلىقى: (1) مورفولوگىيىلىك پرىنسىپنى ئاساس، فونېتىكىلق پرنسىپنى قوشۇمچە، تارىخىي پرىنسىپقا ھۆرمەت قىلىش؛ (2) سۆزلەرنى قوشۇپ يېزىش، ئايرىپ يېزىش، قىسقارتىپ يېزىش، قۇر يۆتكەش قائىدىلىرى؛ (3) ئېغىز تىلىدىكى ئادەت سۆزلىرىنى يېزىق تىلىغا كىرگۈزۈش قائىدىسى؛ (4) چەت تىللاردىن قوبۇل قىلىنغان سۆزلەرنى يېزىش قائىدىسى؛ (5) تىنىش بەلگىلىرىنىڭ قوللىنىش قائىدىسى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. 1994-يىلى «ھازىرقى زامان شىبە ئەدەبىي تىلىنىڭ ئىملا قائىدىسى» ئاپتونوم رايونلۇق پەلسەپە-ئىجتىمائىي پەنلەر بويىچە 3-دەرىجىلىك مۇنەۋۋەر نەتىجە مۇكاپاتىغا ئېرىشتى. 2000-يىلى 7-ئايدا ئاپتونوم رايونلۇق مىللەتلەر تىل-يېزىق خىزمىتى كومىتېتى تۈزگەن «ھازىرقى زامان شىبە ئەدەبىي تىلىنىڭ ئىملا قائىدىسى»، غۇلجا شەھىرىدە ئېچىلغان «ئاپتونوم رايونلۇق شىبە تىل-يېزىق خىزمىتى يىغىنى»دا ماقۇللاندى. يىغىندىن كېيىن قايتا تۈزىتىلىپ، ئاپتونوم رايونلۇق مىللەتلەر تىل-يېزىق خىزمىتى كومىتېتى 8-ئايدا ئېلان قىلىپ يولغا قويدى.">

غەربىي دىياردىكى تىل-يېزىق تەتقىقاتى

قالىدىغانلىقىنى كۆرسىتىپ بەرگەن. 11-ئەسىردە، مەشھۇر ئۇيغۇر ئالىمى مەھمۇد قەشقىرى تەكشۈرۈپ تەتقىق قىلىش نەتىجىسىدە تۈرك يېزىقىدىكى ئەۋلادتىن-ئەۋلادقا قالىدىغان بۈيۈك ئەسەر «تۈركىي تىللار دىۋانى»نى تۈزۈپ چىققان. مىڭ سۇلالىسىنىڭ يۇڭلې يىللىرىدا يات قوۋۇملار سارىيى (كېيىن تەرجىمانلار سارىيى قىلىپ ئۆزگەرتىلگەن) تەسىس قىلىنىپ «قۇجۇ مەھكىمىسى تۈمەل بىلىملىرى»، «قۇجۇ مەھكىمىسى دەرسلىكلىرى» قاتارلىق ئەسەرلەر تۈزۈلگەن. چىڭ سۇلالىسى دەۋرىگە كەلگەندە، «ئۇيغۇر مەھكىمىسى دەرسلىكلىرى»، «ئۇيغۇر مەھكىمىسىگە كەلگەن خەت-چەكلەر»، «ئۇيغۇر مەھكىمىسى تۈمەل بىلىملىرى»، «ئۇيغۇر مەھكىمىسى سۆزلۈكلىرى»، «تىبەت مەھكىمىسىگە كەلگەن خەت-چەكلەر»، «تىبەت مەھكىمىسى تۈمەل بىلىملىرى»، «تىبەت تەرجىمە سۆزلۈكلىرى»، «بەش تىللىق مانجۇچە لۇغەت»، «غەربىي يۇرتتىكى ئوخشاش تىللىق ئەللەر تەزكىرىسى»، «غەربىي يۇرت پاساھەتلىك سۆزلىرى» قاتارلىق ئەسەر ياكى لۇغەتلەر دۇنياغا كەلگەن. يېڭى جۇڭگو قۇرۇلغاندىن كېيىن، 20-ئەسىرنىڭ 50-يىللىرىدىن باشلاپ، دۆلىتىمىز ۋە شىنجاڭدىكى ئالىملار، مىللەتلەر تىل-يېزىقى بىلەن شۇغۇللانغۇچىلار ئالدى بىلەن غەربىي يۇرتتىكى قەدىمكى يېزىقلارنى تەتقىق قىلىشتىن باشلاپ، كىنگىت-كۈسەن يېزىقى، ئۇدۇن يېزىقى، تۈرك يېزىقى، سوغدى يېزىقى، قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقى، مانى يېزىقى، چاغاتاي يېزىقى قاتارلىق يېزىقلار تەتقىقاتىدا بۆسۈش خاراكتېرلىك ئىلگىرىلەش ھاسىل قىلىپ زور بىر تۈركۈم قىممەتلىك ئەسەرلەرنى نەشر قىلغان ياكى ئىلمىي ماقالىلەرنى ئېلان قىلغان. 19-ئەسىرنىڭ ئاخىرى ۋە 20-ئەسىرنىڭ باشلىرىدا، بەزى چەت ئەللىك ئالىملار غەربىي يۇرتتىكى قەدىمكى يېزىقلاردا يېزىلغان يازما ھۆججەتلەر ۋە ئابىدىلەرنى تەتقىق قىلىپ، مەنىسىنى يېزىپ، مەتبۇئاتلاردا ئېلان قىلغان، بۇنىڭ بىلەن دۇنيا مىقياسىدا غەربىي يۇرتتىكى قەدىمكى يېزىق ۋە يازما ھۆججەتلەرنى تەتقىق قىلىش دولقۇنى قوزغالغان. بۇ مەزگىلدىكى ئاساسلىق نەتىجىلەردىن: «قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى يازما ھۆججەتلەر» قاتارلىق 40 نەچچە پارچىسى، تۈركىي تىل تەتقىقات جەھەتتە «قەدىمكى تۈرك تىلى گرامماتىكىسى»قاتارلىق 50 نەچچە پارچىسى بار.">

شىنجاڭدا ھازىر قوللىنىۋاتقان تىل-يېزىق تەتقىقاتى

يېڭى جۇڭگو قۇرۇلغاندىن كېيىن، شىنجاڭدا ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلى تەتقىق قىلىنىشقا باشلىدى. 20-ئەسىرنىڭ 80-يىللىرىدىن ئىلگىرى، ئىملا ۋە ئاتالغۇلارنى قېلىپلاشتۇرۇش تەتقىقاتىنىڭ مۇھىم نۇقتىسى قىلىندى. 80-يىللاردىن كېيىن، تەتقىقاتنىڭ مۇھىم نۇقتىسى ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلى تەرەققىياتنىڭ يېتەكچى پرىنسىپى ۋە ئۇنىڭ مۇھىم ئۆلچەملىرىنى بەلگىلەشكە يۆتكەلدى. بۇ جەھەتتە قولغا كەلتۈرۈلگەن ئاساسلىق نەتىجىلەر تۆۋەندىكىچە: A. فونېتىكا جەھەتتە: ئۈرۈمچى دىئالېكتى ئۇيغۇر يازما ئەدەبىي تىلىنىڭ ئۆلچەملىك تىلى قىلىپ بېكىتىلدى. بۇجەھەتتە ئاساسلىقى «ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىنىڭ فونېتىكىلىق قائىدىسى»، «ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىنىڭ تەلەپپۇز لۇغىتى» (ئاپتورلىرى: ئامىنە غاپپار، مىرسۇلتان ئوسمانوۋ، خەلىم سالىخ، سابىت روزى، غاپپار جالالىدىن) قاتارلىق نەتىجىلەر قولغا كەلتۈرۈلدى. B. گرامماتىكا تەتقىقاتى جەھەتتە: ئاساسلىقى «ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى تەسۋىرىي گرامماتىكىسى» (ئاپتورى: خەمىت تۆمۈر)، «ئۇيغۇر تىلىدا تىنىش بەلگىلىرىنى ئىشلىتىش ئۇسۇلى» (ئاپتورى: راخمان خانبابا) قاتارلىق 10 غا يېقىن مەخسۇس ئەسەر ۋە نۇرغۇنلىغان ئىلمىي ماقالىلەر يېزىلدى. C. ئىملا، تەلەپپۇز تەتقىقاتى: بۇ جەھەتتە قولغا كەلتۈرۈلگەن نەتىجىلەر ئاساسلىقى «ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىنىڭ تەلەپپۇز قائىدىسى»، «ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىنىڭ ئىملا قائىدىسى»، «ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىنىڭ تەلەپپۇز-ئىملا لۇغىتى» (ئاپتورى: ئامىنە غاپپار، ئېلى ئابىت، مىرسۇلتان ئوسمانوۋ، ئابدۇرېشىت سابىت، ھىمىت سەمەت، تاھىر ئابدۇۋەلى) قاتارلىقلار. بۇلاردىن باشقا يەنە «ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلى ئىملا قائىدىسىدىن ساۋات»، «ئوقۇغۇچىلار ئىملا لۇغىتى» قاتارلىقلار بار. D. لۇغەت تەتقىقاتى جەھەتتە قولغا كەلتۈرۈلگەن نەتىجىلەر ئاساسلىقى «ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى ئىزاھلىق لۇغىتى» 6~1 توم (ئاپتونوم رايونلۇق مىللەتلەر تىل-يېزىق خىزمىتى كومىتېتى لۇغەت بۆلۈمى كوللېكتىپ تۈزگەن)، «ئۇيغۇرچە-خەنزۇچە لۇغەت»، «خەنزۇچە-ئۇيغۇرچە لۇغەت» قاتارلىقلار. دۆلەتنىڭ ئالاقىدار مىنىستىرلىكلىرى، كومىتېتلىرى ۋە ئاپتونۇم رايونلۇق خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ كۆڭۈل بۆلۈشى ۋە مەدەت بېرىشى بىلەن، ئاپتونوم رايونىمىزنىڭ تىل ئاساسىي قۇرۇلۇشىدىكى مۇھىم تۈر «ئۇيغۇرچە-خەنزۇچە لۇغەت» مۇ تاماملاندى. «ئۇيغۇرچە-خەنزۇچە لۇغەت» مەملىكەت بويىچە ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ مۇھىم تىل تەتقىقات تۈرلىرىدىن بىرى، شۇنداقلا ئاپتونوم رايونىمىزنىڭ نۇقتىلىق تەتقىقات تۈرلىرىدىن بىرى بولۇپ، دۆلەت مەخسۇس خىراجەت ئاجرىتىپ قوللىغان. لۇغەت تۈزۈش خىزمىتى 1999-يىلى 7-ئايدا باشلىنىپ، 7 يىل تىرىشىش ئارقىلىق تاماملاندى، 2006-يىل 6-ئايدا مىللەتلەر نەشرىياتى نەشر قىلدى. بۇ لۇغەتكە ئۇيغۇرچە- خەنزۇچە سۆزلەر سېلىشتۇرمىسى ۋە سۆزلەرنىڭ كۆپ مەنىلىك مەزمۇنلىرىنىڭ ئەڭ قىممەتلىك تەرجىمىسى بولۇپ جەمئىي 60 مىڭدىن ئارتۇق سۆزلۈك كىرگۈزۈلدى، مەزمۇنى ئەدەبىي تىل، دىئالېكت، قەدىمكى ئۇيغۇر تىلى سۆزلۈكلىرى، ھازىرقى زامان ئۇيغۇر يېزىق تىلىدىكى سۆزلۈكلەر بولۇپ قەدىمدىن ھازىرغىچە ھەر قايسى پەنلەردە دائىم قوللىنىپ كەلگەن سۆزلەرنىڭ ھەممىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، شۇڭا بۇ لۇغەت نوپۇزلۇق لۇغەت ھېسابلىنىدۇ.2002-يىل ئاپتونوم رايونلۇق مىللەتلەر تىل-يېزىق خىزمىتى كومىتېتى، ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى ئىملا-تەلەپپۇز سەۋىيىسىدىن سىناق ئېلىش خىزمىتىنى قانات يايدۇرۇشتىكى قېلىپلاشقان پروگرامما سۈپىتىدە، «ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلى ئىملا-تەلەپپۇز سەۋىيىسىدىن سىناق ئېلىش پروگراممىسى»نى تەتقىق قىلىپ نەشردىن چىقاردى. شۇ يىلى يەنە، «ئۇيغۇر كىشى ئىسىملىرىنىڭ خەنزۇچە يېزىلىش قائىدىسى»نى تەتقىق قىلىپ نەشردىن چىقاردى، بۇ قائىدە 2003-يىل 6-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ، ئاپتونوم رايونىمىزنىڭ نوپۇس باشقۇرۇش قاتارلىق جەھەتلىرىدە قوللىنىلدى.
2. خەنزۇ تىلى تەتقىقاتى 1986-1983 يىللىرى، «شىنجاڭدىكى خەنزۇ تىلى دىئالېكتلىرىنىڭ جايلىشىشى» دېگەن تېمىنى تەتقىق قىلغۇچى گۇرۇپپا، چوڭقۇر تەكشۈرۈپ تەتقىق قىلىش ئارقىلىق، شىنجاڭدىكى خەنزۇ تىلى دىئالېكتلىرىنى بېيجىڭ تىلى شىمالىي شىنجاڭ بۆلىكى، لەنجۇ-يىڭچۇەن تىلى شىمالىي شىنجاڭ بۆلىكى ۋە ئوتتۇرا تۈزلەڭلىك تىلى جەنۇبىي شىنجاڭ بۆلىكىدىن ئىبارەت ئۈچ رايونغا بۆلدى. ليۇلىلى، جۇلېيلار يازغان «شىنجاڭدىكى خەنزۇ تىلى دىئالېكتلىرىنىڭ رايونلارغا بۆلۈنىشى» دېگەن ماقالە، «جۇڭگو تىل خەرىتىسى توپلىمى B5-خەرىتە»گە كىرگۈزۈلگەن. (شياڭگاڭ لاڭۋىن <يىراق شەرق> نەشرى چەكلىك شىركىتى 1987-يىل نەشر قىلغان). «7-بەش يىل»لىق نۇقتىلىق تۈر «شىمالىي دىئالېكت سۆزلىرىنى تەكشۈرۈش» جەريانىدا شىنجاڭلىق ئالىم ياڭ شاۋمىن، لىن دۇەنلەر ئۈستىگە ئالغان ئۈرۈمچى دىئالېكتى نۇقتىسى ۋە قۇمۇل دىئالېكتى نۇقتىسىنىڭ تاۋۇش سىستېمىسى ۋە سۆزلۈك تەكشۈرۈش نەتىجىسى «پۇتۇڭخۇانىڭ ئاساسىي دىئالېكتىلىرىدىكى ئاساسلىق سۆزلەر توپلىمى»غا كىرگۈزۈلگەن (تىل-ئەدەبىيات نەشرىياتى 1996-يىل نەشر قىلغان). بۇنىڭدىن باشقا خەنزۇ تىلى تەتقىقاتى بويىچە يېزىلغان ئىلمىي ماقالە ۋە ئەسەرلەردىن ئاساسلىقى «شىنجاڭ خەنزۇ تىلى دىئالېكتىلىرى لۇغىتى» (ئاپتورى: چېڭ رۇلى، جۇلېي، ۋاڭ يەن)، «جىمىسار دىئالېكتىلىرى تەزكىرىسى» (ئاپتورى: جۇلېي، ۋاڭ يەن)، «شىنجاڭ خەنزۇ تىلى دىئالېكتىنىڭ گرامماتىكىسىدىن مۇھىم بايان» (ئاپتورى: چېڭ رۇلى)، «خۇيزۇلارنىڭ ئۈرۈمچى تىلى تەزكىرىسى» (ئاپتورى: ليۇلىلى) قاتارلىقلار بار . 2002-يىلى، شىنجاڭ خەنزۇ تىلى جەمئىيىتى ۋە ئاپتونوم رايونلۇق مىللەتلەر تىل-يېزىق خىزمىتى كومىتېتى «تىلشۇناسلىق، خەنزۇ تىلى، قوش تىل ئوقۇتۇشى ۋە تەتقىقاتى» دېگەن كىتابنى تۈزۈپ نەشر قىلدى. بۇ كىتابتا، شىنجاڭنىڭ ئىقتىسادى، مەدەنىيىتى ۋە پەن-تېخنىكىسىنى راۋاجلاندۇرۇش، جەمئىيەت تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش، ھەر مىللەت خەلقىنى ئورتاق گۈللەندۈرۈش، تەرەققىي تاپقۇزۇش ۋە ھەر مىللەت خەلقىنىڭ مەدەنىيەت بىلىم سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈش ئۈچۈن، جەزمەن دۆلەتنىڭ ئورتاق تىل-يېزىقىنى ئۆگىنىش ۋە قوللىنىش كېرەك. قوش تىل ئوقۇتۇشىنى يولغا قويۇش شىنجاڭنىڭ مىللىي مائارىپىنى راۋاجلاندۇرۇشتىكى مۇھىم تەدبىر، دېگەندەك مۇھىم كۆز قاراشلار ئوتتۇرىغا قويۇلغان. بۇ كىتاب يېقىنقى يىللاردىن بۇيان شىنجاڭنىڭ خەنزۇ تىلى تەتقىقاتىدا قولغا كەلتۈرگەن نەتىجىلىرىنى ئەكس ئەتتۈرۈپ بېرىدىغان ئىلمىي ماقالىلار توپلىمىدۇر.
3. قازاق تىل-يېزىقى تەتقىقاتى A. دىئالېكت تەتقىقاتى جەھەتتە: مەيلى چېگرا ئىچى ياكى سىرتى (قازاقىستان)دىكى قازاق تىلىدا بولسۇن، ئاساسەن دىئالېكت پەرقى يوق دېگەن يەكۈن چىقىرىلدى. B. فونېتىكا تەتقىقاتى جەھەتتە: قازاق تىلىنىڭ ئۆلچەملىك فونېتىكا سىستېمىسى تۇرغۇزۇلدى. ئاساسلىقى «قازاق تىلىنىڭ تاۋۇش ئورنى سىستېمىسى ھەققىدە يۈزەكى تەھلىل» (ئاپتورى: خۇاڭ جۇڭشياڭ)، « قازاق تىلىدىكى سوزۇق تاۋۇشلار ھەققىدە» (ئاپتورى؛ تۇرسۇن مۇقاش)، «قازاق تىلىدىكى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ سوزۇلۇشى» (ئاپتورى: باۋۇرجان نۇرسالى)، شۇنىڭدەك تاۋۇش سېلىشتۇرمىسى تەتقىقاتى جەھەتتىكى « تۈركىي تىل ئائىلىسىدىكى تۆت تىلنىڭ سوزۇق تاۋۇشى ھەققىدە» (ئاپتورى: غىلاجىدىن ئوسمان)، «قازاق تىلى ئۈزۈك تاۋۇشى ۋە ئۇيغۇر تىلى ئۈزۈك تاۋۇشى ھەققىدە تەھلىل» (ئاپتورى: جاناربېك ئاساۋقان) قاتارلىق ئىلمىي ماقالىلار ئېلان قىلىندى. C. ئىملا، تەلەپپۇز تەتقىقاتى جەھەتتە: ئاساسلىقى «قازاق تىلىنىڭ تەلەپپۇز قائىدىسى» (ئاپتورى: ئاپتونوم رايونلۇق مىلەتلەر تىل-يېزىق خىزمىتى كومىتېتى تەتقىقات بۆلۈمى)، «قازاق تىلى ئىملا قائىدىسى» (ئاپتورى: يۇقىرىقىدەك)، «قازاق تىلى ئىملا لۇغىتى» (ئاپتورى: يۇقىرىقىدەك)، « قازاق تىلى تەلەپپۇز قائىدىسىدىكى مەسىلىلەر ۋە ئۇنى ھەل قىلىش ھەققىدە ئويلىغانلىرىم» (ئاپتورى: نۇرغابىل سۇلتانشارىپ)، « قازاق تىلى تەلەپپۇز قائىدىسى ھەققىدە» (ئاپتورى: ئومارقان ئاسىلقان)، «تىل ۋە ئۇنىڭ تەلەپپۇز قائىدىلىرى ھەققىدە» (ئاپتورى: تۇرسۇن مۇقاش) قاتارلىق نۇرغۇن ئىلمىي ماقالىلەر يېزىلدى. D. لېكسىكا تەتقىقاتى جەھەتتە: سۆزلەرنىڭ قۇرۇلمىسى، سۆز مەنىسى، قوبۇل قىلىنغان سۆزلەر، سۆزلەرنىڭ ئېتېمولوگىيىسى ۋە مەلۇم تۈردىكى سۆزلەر ئاساسلىق تەتقىق قىلىنغان بولۇپ، مەركەزدىكى ئالاقىدار تەتقىقات ئورۇنلىرى، ئالىي مەكتەپلەردىن تارتىپ، ئاپتونوم رايونىمىزدىكى مىللەتلەر تىل-يېزىق كومىتېتى، ئالاقىدار ئورۇنلار، ئالىي مەكتەپلەر ۋە شەخسلەرگىچە نۇرغۇن ئىلمىي ماقالىلەرنى ئېلان قىلدى. E. تەتقىقات ئەسەرلىرى: «8-بەش يىل» مەزگىلىدىكى ئاپتونوم رايون تەتقىقات تېمىسى «ھازىرقى زامان قازاق تىلى»نى ئاپتونوم رايونلۇق مىللەتلەر تىل-يېزىق خىزمىتى كومىتېتىنىڭ تېما گۇرۇپپىسى تاماملاپ، 2002-يىل 9-ئايدا شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى نەشر قىلىپ تارقاتتى. بۇ كىتاب قازاقچە، قاتتىق مۇقاۋىلىق بولۇپ، ئومۇمىي خەت سانى 600 مىڭغا يېتىدۇ. بۇ كىتاب، شىنجاڭدىكى قازاق تىلى تەتقىقاتچىلىرى ۋە ئالىملىرى17 يىل تىرىشىپ تاماملىغان، خېلى يۇقىرى نوپۇزغا ۋە ئىلمىي قىممەتكە ئىگە ئەسەر. بۇكىتاب 2003-يىلى ئاپتونوم رايوننىڭ 4-نۆۋەتلىك كىتاب باھالاش پائالىيىتىدە 1- دەرىجىلىك مۇكاپاتقا ئېرىشتى.
4. قىرغىز تىل-يېزىقى تەتقىقاتى A. فونېتىكا تەتقىقاتى جەھەتتە: ئاساسلىقى «قىرغىز تىلىدىكى ئۇزۇن سوزۇقلار ۋە ئۇنىڭ بەلگىلىرى» (ئاپتورى: مەمبەت ئاسان ئېركىن)، «قىرغىز تىلى تاۋۇش ئالاھىدىلىكىگە ئىگە بولغان ئالتە ئۇزۇن سوزۇق تاۋۇشنىڭ تاۋۇش ئورنى» (ئاپتورى: قامان تۆكېن)، «قىرغىز تىلىدىكى يۇمشاق تاۋۇش بەلگىلىرى ھەققىدە» (ئاپتورى: جۇما قادىر)، «ئاقچى قىرغىزلىرىنىڭ تىلىدىكى تاۋۇش ئورنى ھەققىدە» (ئاپتورى: جۇماباي) قاتارلىق ئىلمىي ماقالىلار بار. بۇ تەتقىقات نەتىجىلىرى ئوقۇ-ئوقۇتۇش، كىتاب نەشر قىلىش ۋە قىرغىز تىلىنى قوللىنىش جەھەتلەردە يېتەكچى رول ئوينىدى. B. گرامماتىكا تەتقىقاتى جەھەتتە: ئاساسلىقى مورفولوگىيە، سېنتاكسىس تەتقىقاتى ئىشلىنىپ، مەلۇم نەتىجىلەر قولغا كەلتۈرۈلدى. نۇرغۇن ماقالىلار ئېلان قىلىندى. بۇنىڭ ئىچىدە ۋەكىل خاراكتېرلىكلىرىدىن «قىرغىز تىلىدىكى كېلىشلەر ۋە جۈملە تەركىبلىرى» (ئاپتورى: ئاسقار جۇمالى)، «ياردەمچى سۆزلەر ھەققىدە قاراشلىرىم» (ئاپتورى: قۇجۇمباي ، مەتېل)، « قىرغىز تىلىدىكى مىقدار سۆزلەر» (ئاپتورى: تۇردالى كۆچكىن) قاتارلىقلار بار. C. لېكسىكا تەتقىقاتى جەھەتتە: ئاساسلىقى سۆزلەرنىڭ قاتلىمى ۋە ئالاھىدىلىكى، سۆزلەرنىڭ ئېتېمولوگىيىسى، تۇراقلىق ئىبارىلەر، سۆزلەرنىڭ سېلىشتۇرما تەتقىقاتى قاتارلىق تەتقىقاتلار ئىشلىنىپ، نۇرغۇن ماقالىلار ئېلان قىلىندى. D. دىئالېكت تەتقىقاتى: بۇ جەھەتتە شىنجاڭ قىرغىزلىرىنىڭ تىلى كۈنگەي دېئالېكتى ۋە تەسكەي دىئالېكتىدىن ئىبارەت ئىككى دىئالېكتكە بۆلۈنۈش كېرەك دەپ قارايدىغانلار ئاساسىي ئورۇندا بولۇپ كەلدى. ۋەكىلىك ماقالىلاردىن «جۇڭگو قىرغىزلىرى تىلىدىكى دىئالېكتلارنى تەكشۈرۈش ئەھۋالى» (ئاپتورى: خۇجېڭخۇا)، «قىرغىز تىلى دىئالېكتىنى تەكشۈرۈش دوكلاتى» (ئاپتورى: مەخسۇت)، «شىنجاڭدىكى قىرغىز دىئالېكتى ھەققىدە» (ئاپتورى: ماكەلەك ئۆمۈرباي) قاتارلىقلار بار. E. تەتقىقات ئەسەرلىرى: «ئېلىپبە»، «ئانا تىل»، «قىرغىز تىلى» (ئاپتورى: ئابباس دولات)، «قىرغىز تىلىنىڭ قىسقىچە تەزكىرىسى» (ئاپتورى؛ خۇجېڭخۇا)، «ھازىرقى زامان قىرغىز تىلى» (ئاپتورى: نورۇز ئۆسەنئالى) قاتارلىقلار.
5. شىبە (مانجۇ) تىل-يېزىقى تەتقىقاتى A. ئاساسلىق تەتقىقات ئەسەرلىرى (لۇغەتنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ): «شىبە تىلى قىسقىچە تەزكىرىسى» (ئاپتورى: لى شۇلەن، جۇڭ چيەن). «شىبە تىلى ئېغىز تىلى تەتقىقاتى» (ئاپتورى: لى شۇلەن، جۇڭ چيەن، ۋاڭ چىنفېڭ)، «شىبە تىلى گرامماتىكىسى» (ئاپتورى: ياڭ چېڭيۈەن، تۇچىچۇن)، «ھازىرقى زامان شىبە تىلى» (ئاپتورى: تۇڭجا چىڭفۇ، گوشيۇچاڭ، جالۇئا)، « غەربىي يۇرتتىكى شىبەلەر» (ئاپتورى؛ تۇڭجا چىڭفۇ)، « شىبە تىلى لېكسىكىسى» (ئاپتورى: گوشيۇچاڭ)، «خەنزۇچە-شىبەچە قىسقىچە سېلىشتۇرما لۇغەت» (ئاپتورى: ۋۇۋېنلىڭ، گۇەن شەنباۋ) قاتارلىقلار، «يېڭى مانجۇچە-خەنزۇچە لۇغەت» (باش تۈزگۈچى: خۇزېڭيى)، «خەنزۇچە-شىبەچە لۇغەت» (باش تۈزگۈچى: «خەنزۇچە-شىبەچە لۇغەت» تېما گۇرۇپپىسى)، «شىبەچە-خەنزۇچە ئوقۇتۇش لۇغىتى» (باش تۈزگۈچى: ياڭ چېڭيۈەن، يىجىنتەي، فۇلۇنتەي)، «بىرتىللىق مانجۇچە لۇغەت» (باش تۈزگۈچى: تۇڭجاچىڭفۇ) ، «مانجۇچە-خەنزۇچە لۇغەت» ( باش تۈزگۈچى: گېتۇكىن، جالۇئا) قاتارلىقلار. B. ئىملا، تەلەپپۇز تەتقىقاتى جەھەتتە: «ھازىرقى زامان شىبە ئەدەبىي تىلىنىڭ تەلەپپۇز قائىدىسى» (ئېلان قىلىنىپ يولغا قويۇلغان، ئاپتورى: تۇڭجاچىڭفۇ، چىچېشەن، گوچىڭ)، «ھازىرقى زامان شىبە ئەدەبىي تىلىنىڭ ئىملا قائىدىسى» (ئېلان قىلىنىپ يولغا قويۇلغان، ھەمدە نەشر قىلىنىپ تارقىتىلغان، ئاپتورى: تۇڭجاچىڭفۇ، چىچېشەن، گوشيۇجاڭ، بۇ ئەسەر 1994-يىلى ئاپتونوم رايوننىڭ مۇنەۋۋەر پەلسەپە ، ئىجتىمائىي پەن نەتىجىلىرى 3-دەرىجىلىك مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن)، «ھازىرقى زامان شىبە ئەدەبىي تىلىنىڭ ئىملا لۇغىتى» (ئاپتورى: تۇڭجاچىڭفۇ) قاتارلىق ئەسەرلەر بار. C. قوش تىل تەتقىقاتى جەھەتتە: «جۇڭگو شىبەلىرى قوش تىل تەتقىقاتى» (دۆلەت تەتقىقات نەتىجىسى، ئاپتورى: تەتقىقات تېمىسى گۇرۇپپىسىنىڭ بارلىق ئەزالىرى، نەشر قىلغان كىتابنىڭ باش تۈزگۈچىسى تۇڭجاچىڭفۇ، بۇ ئەسەر 1996-يىل ئاپتونوم رايوننىڭ مۇنەۋۋەر پەلسەپە، ئىجتىمائىي پەن نەتىجىلىرى 3-دەرىجىلىك مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن)، « شىبەچە-خەنزۇچە سۆزلىشىش قوللانمىسى» (ئاپتورى: جىنيىڭجى، جىننىڭ) قاتارلىق ئەسەر ۋە ماقالىلەر بار. D. دۆلەت دەرىجىلىك، ئاپتونوم رايون دەرىجىلىك تېما تەتقىقاتى: «8-بەش يىل»، «9-بەش يىل» مەزگىلىدە تاماملانغان دۆلەت دەرىجىلىك تەتقىقات تېمىلىرىدىن «جۇڭگو شىبەلىرى قوش تىل تەتقىقاتى» جەمئىي 6 باب 24 پاراگراف، 330 مىڭ خەت؛ «ئۇچۇر بىر تەرەپ قىلىش ۋە ئالماشتۇرۇشتا قوللىنىدىغان شىبە يېزىقىنىڭ ئۈچ تۈرلۈك دۆلەت ئۆلچىمى»؛ ئاپتونوم رايون دەرىجىلىك تەتقىقات تېمىلىرىدىن «خەنزۇچە-شىبەچە لۇغەت» 54 مىڭدىن ئوشۇق سۆز كىرگۈزۈلگەن، «كومپيۇتېردا شىبە، مانجۇ يېزىقىنى بىر تەرەپ قىلىش ۋە يېنىك باسما سىستېمىسى» قاتارلىقلار بار.">
يوللانغان ۋاقتى: 2007-12-7

تىلشۇناسلىق دوكتۇرى ئايسىما مىرسۇلتان ئىلمىي دوكلات بەردى

مىرسۇلتان شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق مىللەتلەر تىل- يېزىق خىزمىتى كومىتېتى تەتقىقات مەركىزىنىڭ تەكلىپىكە بىنائەن گېرمانىيە ۋە ياپونىيىدىكى ئۇيغۇر تىلى تەتقىقات ئەھۋالى توغرىسىدا دوكلات بەردى.دوكتور ئايسىما مىرسۇلتان شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ ئىجتىمائى پەن تەتقىقات كەسپى بويىچە تولۇق كۇرس ئوقۇشىنى مۇۋەپپەقىيەتلىك تاماملىغاندىن كېيىن، گېرمانىيە گۆتتېنگىن ئۇنىۋېرسىتېتى شەرقشۇناسلىق تەتقىقات مەركىزىگە بېرىپ، قەدىمكى تۈركىي تىللار تەتقىقاتى بويىچە ماگىستېرلىق ئوقۇشىغا كىرگەن. ئۇ جاپالىق ئۆگىنىش ئارقىلىق 2008- يىلى ئاپرېلدا دوكتورلۇق ئۇنۋانىغا ئېرىشتى. ئايسىمانىڭ ئاساسلىق تەتقىقات يۆنىلىشى قەدىمكى ئۇيغۇر تىلى تەتقىقاتى بولۇپ، ئۇ ئاساسلىقى «شۈەنزاڭنىڭ تەرجىمىھالى» ناملىق ئەسەرنىڭ 10- قىسمىنى تەتقىق قىلىۋاتىدۇ، ئۇنىڭ بۇ تەتقىقات نەتىجىسى يېقىندا تاماملانماقچى. بۇ قېتىمقى دوكلاتتا ئايسىما ئاساسلىقى گېرمانىيىدىكى ئۇيغۇر تىلى ۋە قەدىمكى تۈركىي تىللارنى تەتقىق قىلىدىغان ئاكادېمىيە ۋە ئالىي مەكتەپلەرنىڭ كەسىپلىرى، ئۇ يەرلەردە ساقلىنىۋاتقان قەدىمكى تۈركىي ۋە ئۇيغۇر تىلىغا ئائىت تېكستلەر ۋە ۋەسىقىلەرنىڭ تەتقىق قىلىنىش ئەھۋالى، بۇ ساھەدىكى تەتقىقاتچى ئالىملار ۋە ئۇلارنىڭ تەتقىقات نەتىجىلىرىنى تونۇشتۇردى. لېكسىيىدىن كېيىن ئاتاقلىق تىلشۇناس، تەتقىقاتچى، ئۇستاز مىرسۇلتان ئوسمان ئەپەندى، ش ئۇ ئا ر مىللەتلەر تىل- يېزىق خىزمىتى كومىتېتىنىڭ سابىق مۇدىرى مۇھەممەدئېلى ئەپەندى، شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى فىلولوگىيە ئىنستىتۇتىنىڭ مۇدىرى، پروفېسسور ئارسلان ئابدۇللا ئەپەندى قاتارلىقلار يېقىندىن بۇيان ئۇيغۇر تىلىنىڭ شىنجاڭدىكى تەتقىقات ئەھۋالىنى تونۇشتۇردى. ئاخىرىدا يىغىنغا قاتناشقان بارلىق تەتقىقاتچى خادىملار ئۆزئارا پىكىر ئالماشتۇردى. بۇ قېتىمقى ئىلمىي دوكلاتقا شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايۇنلۇق مىللەتلەر تىل يېزىقى خىزمېتى كومىتېتىدىن مەمتېلى ئەپەندى، مىرسۇلتان ئوسمانوف ئەپەندى، تاھىر ئابدۇۋەلى، ئابدۇغاپپار، جەمىلە ساتتار، ئانارگۈل، ئابلىمىت قۇربان، ئەلى ئەركىن قاتارلىقلار؛ شىنجاڭ ئىجتىمائىي پەنلەر ئاكادېمىيىسى تىل تەتقىقات ئورنىدىن مۇنەۋۋەر ئابدۇرېھىم، غەيرەت ئا ئوزغار، تۇرنىسا روزى، گۈلنار ئېزىز قاتارلىق تەتقىقاتچى خادىملار قاتناشتى ۋە يېقىنقى بىرنەچچە يىلدىن بۇيان تىل تەتقىقات ئورنىدا ئىشلەنگەن ۋە ئىشلىنىۋاتقان تەتقىقات تېمىلىرىنى تونۇشتۇردى ھەمدە بۇندىن كېيىنكى پىلانلار ھەققىدە پىكىر ئالماشتۇردى.

ئىجتىمائىي پەنلەر ئاكادېمىيىسى تىل تەتقىقات ئورنىدىن گۈلنار ئېزىز تەمىنلىگەن.

كۇچا ناھىيىسى قوزغۇن چارۋۇچىلىق فېرمىسى تېكىلىك جىلغىسىنىڭ بۇلاق تېكىلىك يايلىقىدىكى تاشپۈتۈكلەر ھەققىدە

خالىق) تارىختا كۈسەن دەپ ئاتالغان قەدىمىي ماكان_ كۇچا، قەدىمكى غەربىي دىيارنىڭ مەدەنىيىەت سەھنىسىدە چاقنىغان يۇلتۇزدۇر. ئۇ ئۆزىنىڭ ئۇزاق ئەسىرلىك تەرەققىيات تارىخىدا ئىنتايىن مۇرەككەپ سەرگۈزەشتىلەرنى بېشىدىن كەچۈرگەن بولۇپ ، ئۇنىڭ تاغ-دەريالىرىغا مۇشۇ ئۇزاق دەۋرلەر مابەينىدە يۈز بەرگەن ھەر قېتىملىق ئىجتىمائىي، تارىخىي، سىياسىي، دىنىي ئۆزگىرىشلەرنىڭ ئىزنالىرى پۈتۈلگەن بولۇپلا قالماي يەنە بۇ ماكاندا ياشاپ پائالىيەت ئېلىپ بارغان ھەر خىل قەۋملەرنىڭ ئىنتايىن مول ھەر خىل يالدامىلىرىمۇ قالغان . بۇ تارىخىي ئىزلارنىڭ ئىچىدىكى قىزىل مىڭئۆيى، قۇمتۇرا مىڭئۆيى،قىزىلقاغا مىڭئۆيى ۋە قىزىلياربۇددا غارلىرى ۋە ئۇلارنىڭ تاملىرىغا ئۇيۇلغان تام سۈرەتلىرى قاتارلىق يىراق قەدىمكى دەۋرلەرگە مەنسۇپ يالدامىلار ھەمدە ئۇلاردىن تېپىلغان ھەر خىل يازما ماتېرىياللار ھازىرمۇ ئېلىمىزنىڭ مەدەنىيەت خەزىنىىسىنى ۋە چەتئەللەرنىڭ مۇزېيلىرىنى زىننەتلەپ تۇرماقتا. قەدىمكى كۇچالىقلار ئۆزىنىڭ يىپەك يولىنىڭ تۈگىنىگە جايلاشقانلىقىدەك ئارتۇقچىلىقىدى پايدىلىنىپ مىلادىدىن بۇرۇنقى 2-3-ئەسىرلەردىلا بۇددا دىنى بىلەن ئۇچرىشۇپ ۋە ئۇنى تەدرىجىي ھالدا قوبۇل قىلىپ، ئاخىرىدا ئۇنى جۇڭگونىڭ باشقا رايونلىرىغا تارقىتشتا مەلۇم دەرىجىدە كۆۋرۈكلۈك رول ئوينىغاندۇر. 20 -ئەسىرىنىڭ باشلىرىدىن تارىپ تاكى يېقىنقى يىللارغىچە ياۋروپا ۋە ئېلىمىز ئالىملىرىنىڭ كۇچادا ئېلىپ بارغان بىرقانچە قېتىملىق ئىلمىي تەكشۈرۈشى نەتىجىسىدىن بايقىشىمىزچە مىلادىنىڭ ئالدى كەينىدىكى ۋاقىتلاردا قەدىمقى كۇچادا ياشىغان ئاتا – بوۋىلىرىمىز مەدەنىيەتتە خېلى ئالدىغا كەتكەن بولۇپ مەدەنىيەتلىك جەمئىيەتنىڭ مۇھىم بەلگىسى بولغان يېزىقتىن قوللىنىشنى بىلگەنىدى.ئولار دەۋر تەرەققىياتىنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن مانى يېزىقى، براھمى يېزىقى ۋە قارۇشتى يېزىقلىرىنى قوللىنىپ ئۆزلىرىنىڭ يىراق قەدىمكى زاماندىكى مەدەنىي ھاياتىنى خاتىرىلىگەن ۋە بىزگە ھېسابسىز مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىنى قالدۇرغان. شۇنى تەكىتلەش كېرەككى، كۇچا غەرب بىلەن شەرقنىڭ مەدەنىيەت جەۋھەرلىرى جۇغلانغان مەركەز بولۇپ ئۇ شەرق بىلەن غەربنىڭ مەدەنىيەت ئالماشتۇرۇشىدىكى مۇھىم ئۆتكەللىك رولىنى تاكى يېقىنقى دەۋرلەردە يېڭى دېڭىز يوللىرىنىڭ ئېچىلىشى بىلەن تارىختىكى بۆيۈك يىپەك يولى ئۆز سەلتەنەتىنى يوقاتقانغا قەدەر جارىي قىلدۇرۇپ كەلگەن. بۈگۈنكى كۇچادا بايقالغان ۋە ساقلىنىپ قالغان مەدەنىيەت ئىزلىرى ۋە يازما يادىكارلىقلاركۇچانىڭ ھەر بىر تاغ، سەھرالىرىغا دېگۈدەك جايلاشقان بولۇپ، ئۇلارنىڭ تارىخى، جۇغراپىيىلىك جايلىشىشى، مەدەنىيەت مەزمۇنى، مەدەنىيەت تەۋەلىكى جەھەتتىن بىر بىرىگە ئوخشاشمايدۇ.بۇنىڭ ئىچىدە دەۋر جەھەتتىن ئىنتايىن قەدىمىي بولغان، ئىلگىرى بايقالغان ھېچقانداق بەلگىگە (يېزىققا) ياكى تامغىغا ئوخشىمايدىغان بىر تاشپۈتۈككە ئۇيۇلغان سىمۋوللۇق بەلگىلەر ئىلىم ئەھلىنىڭ دىققىتىنى تارتىدۇ ۋە تەتقىق قىلىپ يېشىشىمىزنى كۈتىدۇ. بۇ بولسىمۇ كۈچا ناھىيىسى قوزغۇن چارۋۇچىلىق فېرمىسى تېكىلىك جىلغىسىنىڭ بۇلاق تېكىلىك يايلىقىدىكى سىمۋوللۇق بەلگىلەر پۇتۇلگەن تاش پۇتۇكتۇر. بۇ تاشپۈتۈك كۈچا ناھىيە بازىرىدىن 155كىلومېتىر شىمالدىكى تېكىلىك جىلغىسىغا جايلاشقان بۇلۇپ ، سۇنئى ھەمرا ئورۇن بەلگىلەش ئۇسكىنىسى بىلەن بېكىتىلگەن ئېنىق جۇغراپىيلىك ئورنى (كوردىناتى ) : شىمالى كەڭلىك 42’31’57’15’’Nشەرقى مېردىئان ‘’E 83’10’06.50بۇلۇپ ، دېڭىز يۇزدىن ئىگىزلگى 2800مېتىر . بۇ تاشپۈتۈك جايلاشقان جىلغا قەدىمكى يىپەك يولىنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ كۈچادىن بايىنبۇلاق ئارقىلىق شىمالى شىنجاڭغا ئۇتىدىغان كارۋان يۇلى ئۇستىگە جايلاشقان . بۇ تاشپۈتۈكنى شۇيەرلىك چارۋۇچى ئابدۇكېرەم سابىر 1997- يىلى چارۋا بېقىش جەريانىدا بايقىغان بۇلۇپ ،ئۇنىڭدىكى سىمۋوللۇق بەلگىلەرنى شۇ ۋاقىتنىڭ ئۇزىدە قەغەزگە ئەينەن كۇچۇرۋېلىپ ، ئۆزى تۇرۇشلۇق ئورۇننىڭ مەسئۇلىغا مەلۇم قىلغان. 2008-يىلى 5-ئاينىڭ 16-كۈنى كۈچا ناھىيىلىك مالىيە ئىدارىسىنىڭ سېكرېتارى ئابدۇخېلىل خالىق ئەپەندى يىغىنغا قاتنىشىش ئۈچۈن ئۈرۈمچىگە كەلگەندە بۇ ئىشنى ئاپتونۇم رايونلۇق مىللەتلەر تىل-يېزىق خىزمىتى كومىتېتىدىكى مۇناسىۋەتلىك خادىملارغا مەلۇن قىلىدۇ. كومىتېت رەھبەرلىكى بۇ ئىشقا ئىنتايىن كۆڭۈل بۆلۈپ تەكشۈرۈشكە ئادەم ئەۋەتىشكە ماقۇل بولىدۇ. شۇنىڭ بىلەن 2008-يىلى 5-ئاينىڭ 30-كۈنى ئاپتونۇم رايونلۇق تىل – يېزىق خىزمىتى كومېتىتىدىن تاھىر ئابدۇۋەلى ، كۈچا ناھىيلىك مالىيە ئىدارىسىدىن ئابدۇخېلىل خالىق ، كۈچا ناھىيلىك چارۋۇچىلىق ئىدارىسىدىن مۆھسىنجان، ناھىيىلىك ئوتلاق پونكىتىدىن قاھار تۇرسۇن، ئەسقەرجان ، قۇزغۇن چارۋۇچىلىق فىرمىسىدىن ئابدۇرەھىم قارى ، ئابدۇكېرەم سابىر ، ئابدۇسالام تۇرسۇن قاتارلىق يولداشلار كۈچا ناھىيسىدىكى مۇناسۋەتلىك رەھبەرلەرنىڭ غەمخورلىقى بىلەن بۇلاق تېكىلىك يايلىقىدىكى تاشپۈتۈككە ئۇيۇلغان سىمۋوللۇق بەلگىلەرنى ئىلمى نوقتىدىن تەكشۇرۇش ، ئورۇن بەلگىلەش ۋە سۇرەتكە ئېلىشقا بېرىپ ئۈچ كۈنلۈك جاپالىق خىزمەت ئارقىلىق كۆزلىگەن مەقسەدكە يېتىپ قايتىپ كېلىدۇ. شۇ يەرلىك چارۋۇچىلارنىڭ مەلۇماتىغا قارىغاندا ، بۇ تاشپۈتۈكلەر ئەينى ۋاقىتتا بىر قانچە جايدىكى قىيالاردا بۇلۇپ ، ئۇزۇن يىللىق بوران – چاپقۇننىڭ بۇزغۇنچىلىقى ، كۈن نۈرىنىڭ قىزدۇرىشى بىلەن ئۇپراپ كەتكەن ،ئۇنىڭدىن باشقا ئۇزاق يىللار داۋامىدا كەلكۈن سۇيىنىڭ يالىشى بىلەن بۇ قىيالار داۋاملەق گۇمۇرلۇپ تۇرغاچقا، بۇ سىمۋوللۇق بەلگىلەر ئۇيۇلغان تاشپۈتۈكلەر جىلغا ئىچىگە چۇشۇپ نۇرغۇنلىرى غايىپ بولۇپ كەتكەن . ئۇلارنىڭ ئارىسىدىكى بىر تاشپۇتۇك ھازىر جىلغا قىرغىقىدىن تەخمىنەن 20 مېتىر ئىچكىرسىدىكى ئېقىن سۇدا تۇرۇپ قالغان بۇلۇپ ، توت ئەتىراپىدىن سۇ ئېقىپ تۇرىدۇ. يەرلىك چارۋۇچىلارنىڭ مەلۇماتىغا قارىغاندا ، كان ئېچىش تۈپەيلى ۋە سەيلى – ساياھەتچىلىكنىڭ تەرەققىي قىلىشى سەۋەبىدىن بۇ يەرگە كېلىدىغان كىشلەرنىڭ كۆپىيشى بىلەن، بەزى قانۇنسىز ئۇنسۇرلارمۇ بۇ سىمۋوللۇق بەلگىلەرئۇيۇلغان تاشپۈتۈك ئەتىراپىغا بايلىق يۇشۇرۇنغان بولۇشى مۈمكىن دىگەن مەقسەتتە ئەتراپتىكى جىرا ۋە غارلارنى قالايمىقان قازغان، ھەتتا چەتئەلىك ساياھەتچىلەرنىمۇ باشلاپ كىرىپ كۆرسەتكەن. تەكشۇرشىمىزگە ئاساسەن بۇ سىمۋۇللۇق بەلگىلەر تاشپۈتۈككە مىتال ئەسۋاپلار بىلەن ئۇيۇلغان بۇلۇپ، بۇ بەلگىلەرنڭ ھازىرقى ئۇيۇلۇش چۇڭقۇرلىغى 7- 8 مىللىمېتىر ئەتىراپىدا بولسىۇ ئەينى ۋاقىتتا بۇنىڭدىن خېلى چۇڭقۇر ئۇيۇلغانلىقىنى پەرەز قىلغىلى بولىدۇ. بۇ تاشپۈتۈكتىكى سىمۋۇللۇق بەلگىلەر بىرتۈز سىزىق ئۇستىگە ئۇيۇلغان بولماستىن بەلكى سەل ئىگىز – پەس ھالەتتە تىزىلغان 5 دانە بەلگىدىن تەركىب تاپقان. بۇ بەلگىلەرنىڭ چوڭ – كىچىكلىگى ئوخشاش ئەمەس، ھەمدە يېزىلىش يۆلىنىشىنىمۇ بەلگىلەش قىيىن . بۇ بەلگىلەرنىڭ زادى نېمىگە سىمۋول قىلنغانلىقى، ئۇنىڭ بىر خىل تەسۋىرىي يېزىق ياكى يايلاقنىڭ چېگرىسىنى ئايرىيدىغان بەلگە ۋە ياكى يول كۆرسەتكۈچ بەلگە ئىكەنلىكىنى ھۆكۈم قىلش ھازىرچە بالدۇر . قارىشىمىزچە بۇ بەلگىلەر تەسۋىرىي يېزىق تۈسىنى ئالغان بولۇپ، ئىنتايىن ئۇزاق بىر تارىخىي دەۋرنىڭ يالدامىسى بولۇشى، ئۇ قەدەمكى كۇچالىقلار يېزىق قوللىنىتىن بۇرۇنقى بىر دەۋرلەردە پۇتۈلگەن بولۇشى مۈمكىن. مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلارنىڭ بۇ نەق مەيداننى ياخشى قوغدىشىغا ھەمدە بۇ سىمۋوللۇق بەلگىلەرنى تېخىمۇ چوڭقۇرلاپ تەتقىق ۋەزىپىسى ئالدىمىزدا تۇرۇپتۇ.
مۇناسىۋەتلىك سۈرەتلەر:
سۈرەتتە ئوڭدىكى كىشى بۇ قېتىملىق ئىلمى تەكشۈرۈشنى تەشكىللىگۈچى ۋە ماددى جەھەتتىن ياردەم بەرگۈچى ئابدۇخېلىل خالىق ئەپەندى. سولدىكى كىشى ئاپتۇنۇم رايۇنلۇق مىللەتلەر تىل- يېزىق خىزمېتى كومىتېتىنىڭ كاندىدات تەتقىقاتچىسى تاھىر ئابدۇۋەلى.

تۆۋەندىكى سۈرەتتىكى كىشى بۇ بەلگىلەرنى تۇنجى بولۇپ بايقىغان ئابدۇكېرىم سابىر



بۇ بەلگىلەرنىڭ قەغەزگە چۈشۈرۈلگەن نۇسخىسى


سۈرەتتە سولدىن بىرىنچى كىشى يەرلىك چارۋىچى ئابدۇسالام تۇرسۇن، ئىككىنچى كىشى ئابدۇكېرىم سابىر، ئۈچۈنچى كىشى تاھىر ئابدۇۋەلى، تۆتىنچى كىشى مۇسا قارى

Jin Jing meets Sarkozy at Elysee Palace

Jin Jing (L), who touched people by defending the Olympic torch in a wheelchair in Paris in April, meets French President Nicolas Sarkozy during a ceremony to welcome the France's paralympics team back from Beijing at the Elysee Palace in Paris September 18, 2008. [Agencies] Jin Jing (L), who touched people by defending the Olympic torch in a wheelchair in Paris in April, meets French President Nicolas Sarkozy during a ceremony to welcome the France's paralympics team back from Beijing at the Elysee Palace in Paris September 18, 2008. [Agencies]

Jin Jing (L) poses during a ceremony to welcome the France's paralympics team back from Beijing at the Elysee Palace in Paris September 18, 2008. [Agencies]
Jin Jing, who touched people by defending the Olympic torch in a wheelchair in Paris in April, met French President Nicolas Sarkozy during a ceremony to welcome the France's paralympics team back from Beijing at the Elysee Palace in Paris September 18, 2008.

London stages 8-minute handover performance

Photo taken on Sept. 17, 2008 shows a scene of the London 2012 flag handover presentation on the Beijing 2008 Paralympic Games closing ceremony in the National Stadium, or the Bird's Nest, Beijing, capital of China. The closing ceremony kicked off at 8 p.m. sharp on Wednesday. (Xinhua/Li Ga)
Photo taken on Sept. 17, 2008 shows the London's 8-minute performance during the closing ceremony of the Beijing 2008 Paralympic Games held in the National Stadium, also know as the Bird's Nest in Beijing, capital of China.(Xinhua/Li Ziheng)
BEIJING, Sept. 17 (Xinhua) -- An eight-minute performance prepared by London, host city of the 2012 Paralympics, was staged in the National Stadium in north Beijing on Wednesday night at the closing ceremony of the Beijing 2008 Paralympics.

Art performance at closing ceremony

Actresses perform during the Beijing 2008 Paralympic Games closing ceremony in the National Stadium, or the Bird's Nest, Beijing, capital of China. The closing ceremony kicked off at 8 p.m. sharp on Wednesday. (Xinhua/Li Ga)
Photo taken on Sept. 17, 2008 shows a scene of the Beijing 2008 Paralympic Games closing ceremony in the National Stadium, or the Bird's Nest, Beijing, capital of China. The closing ceremony kicked off at 8 p.m. sharp on Wednesday.

Art performance staged at closing ceremony

Performers take part in the 2008 Beijing Paralympic Games closing ceremony of the Beijing Paralympic Games at the National Stadium, better known as the "Bird's Nest", in Beijing on September 17, 2008.[Xinhua]
Performers take part in the 2008 Beijing Paralympic Games closing ceremony of the Beijing Paralympic Games at the National Stadium, better known as the "Bird's Nest", in Beijing on September 17, 2008.

Photo taken on Sept. 17 shows the closing ceremony of the Beijing 2008 Paralympic Games held in the National Stadium, also know as the Bird's Nest in Beijing, capital of China. (Xinhua/Du Huaju)
Artists perform during the closing ceremony of the Beijing 2008 Paralympic Games held in the National Stadium, also know as the Bird's Nest in Beijing, capital of China, on Sept. 17, 2008. (Xinhua/Du Huaju)
Fireworks blossom beside the moon during the Beijing 2008 Paralympic Games closing ceremony held in the National Stadium, or the Bird's Nest, Beijing, capital of China, Sept. 17, 2008. The closing ceremony kicked off at 8 p.m. sharp on Wednesday. (Xinhua/Li Ga)
Fireworks blossom in the sky during the Beijing 2008 Paralympic Games closing ceremony held in the National Stadium, or the Bird's Nest, Beijing, capital of China, Sept. 17, 2008. The closing ceremony kicked off at 8 p.m. sharp on Wednesday. (Xinhua/Li Ga)
Photo taken on Sept. 17, 2008 shows the fireworks of the Beijing 2008 Paralympic Games closing ceremony in the National Stadium, or the Bird's Nest, Beijing, capital of China. (Xinhua/Chen Kai)
Photo taken on Sept. 17 shows the closing ceremony of the Beijing 2008 Paralympic Games held in the National Stadium, also know as the Bird's Nest in Beijing, capital of China

China's cabinet orders inspections, reform of dairy industry

A supermarket staff registers the returned Sanlu brand milk powders in a supermarket in in Hefei, capital of east China's Anhui Province Sept. 17, 2008. (Xinhua/Chen Yehua)
Saleswomen check the returned Sanlu brand milk powders in a supermarket in Yinchuan, capital of northwest China's Ningxia Hui Autonomous Region Sept. 17, 2008. (Xinhua/Liu Quanlong)

An executive meeting of the State Council (cabinet), presided over by Premier Wen Jiabao, on Wednesday decided to launch national comprehensive tests of dairy products and reform the dairy industry.
According to the meeting, the incident involving the tainted Sanlu milk powder reflected chaotic industry conditions, as well as loopholes in the supervision and management of the industry.
It is necessary to learn lessons, properly deal with the incident, improve the inspection and supervision system and strengthen the management of the dairy industry, the meeting said.
The meeting also reached six other decisions and ordered governments at all levels to implement them. These decisions include:
-- providing the best and free medical care to those sickened by melamine-contaminated milk powder,
-- confiscating and destroying all sub-standard products,
-- strictly supervising the production of dairy companies with on-site inspectors,
-- revising regulations on the supervision and management of the industry,
-- subsidizing dairy farmers and encouraging more production by those enterprises with higher-quality products and,
-- finding the cause of the incident and punishing those responsible.
The Sanlu Group, a leading Chinese dairy producer based in the northern Hebei Province, admitted last week that it had found some of its baby milk powder products were contaminated with melamine, a chemical raw material. It issued an immediate recall of milk formula made before Aug. 6.
Three infants have died so far. There are at least 6,244 infant victims of the contaminated milk powder, of whom 158, or 2.5 percent, have acute kidney failure, the Ministry of Health said on Wednesday.

Mid-autumn party at the Paralympic village

Chinese dancers perform at the flag-raising square at the Beijing Paralympic Village on the Mid-autumn night Sept. 14, 2008. China is celebrating the Mid-Autumn Festival, a traditional Chinese holiday for family reunion and mooncakes, which falls on September 14 this year. [Xinhua]
African dancers perform at the flag-raising square at the Beijing Paralympic Village on the Mid-autumn night Sept. 14, 2008. China is celebrating the Mid-Autumn Festival, a traditional Chinese holiday for family reunion and mooncakes, which falls on September 14 this year. [Xinhua]
A full moon over the National Stadium, or the Bird's Nest, is seen in Beijing Sept. 14, 2008. The Bird's Nest is now hosting the athletic competition for the 2008 Beijing Paralympic Games. China is celebrating the Mid-Autumn Festival, a traditional Chinese holiday for family reunion and mooncakes, which falls on September 14 this year. [Xinhua]
Chinese dancers perform with drums at the flag-raising square at the Beijing Paralympic Village on the Mid-autumn night Sept. 14, 2008. China is celebrating the Mid-Autumn Festival, a traditional Chinese holiday for family reunion and mooncakes, which falls on September 14 this year. [Xinhua]

A full moon over the National Aquatic Center, or the Water Cube, is seen in Beijing Sept.14, 2008. The Water Cube is now hosting the athletic competition for the 2008 Beijing Paralympic Games. China is celebrating the Mid-Autumn Festival, a traditional Chinese holiday for family reunion and mooncakes, which falls on September 14 this year. [Xinhua]

Chinese dancers perform at the flag-raising square at the Beijing Paralympic Village on the Mid-autumn night Sept. 14, 2008. China is celebrating the Mid-Autumn Festival, a traditional Chinese holiday for family reunion and mooncakes, which falls on September 14 this year

Host sitting pretty on top

Goalkeeper Xia Zheng of China defends in the men's football 5-a-side B1 preliminary against Brazil. The match ended in a 1-1 draw. [China Daily]
Du Jianping of China reacts after winning the men's 50m backstroke S3 final during the 2008 Beijing Paralympic Games at the National Aquatics Center in Beijing on September 15, 2008. Du won with a new world record of 44.31 sec. [Agencies]
Li Duan of China celebrates after winning the final of the men's long jump F11 classification event at the 2008 Beijing Paralympic Games in Beijing on September 15, 2008.[Xinhua]

Australia's Matthew Cowdrey grabbed his fifth gold medal at the Beijing Paralympics on Monday as China built up an unassailable lead in the medal standings.
China has won 80 gold medals, nearly twice the haul of nearest rival Britain (41). With 45 gold at stake over the last two days' competitions, the host nation looks set to top the medal count when the Games closes tomorrow.
On the last day of swimming events, the Australian men's 4x100m medley relay team emerged triumphant at the Water Cube, giving Cowdrey his fifth gold of the Games.
Cowdrey, who also won the 100m freestyle, the 200m individual medley, the 100m backstroke and the 50m freestyle, joined South African amputee swimmer Natalie du Toit as the most crowned Paralympian in Beijing.
"On a personal note, to come away with five gold is simply amazing," said the 20-year-old Australian.
"These events seem to be short when you get to them, but the four years in between are very long," he added.
China's Du Jianping just missed out joining that elite club after taking his third and fourth gold on Monday. The 25-year-old smashed the world record to win the men's 50m backstroke S3 before helping the Chinese team to the first-place finish in 4x50m medley.
Nevertheless, Du, who also has a silver and bronze to his name, is still the most decorated Chinese athlete.
"I am very happy with my performance," he said.
Chinese athletes reached the top of the podium in six track and field events yesterday as their gold-medal tally hit 34.
Wang Jun led an all-Chinese podium finish in the women's discus throw F42-46.
"It's my first gold medal and the top three are all Chinese. I am very excited about this," said Wang.
Visually impaired Li Duan needed only his first attempt jump of 6.61m to win the men's long jump T11, adding to his triple jump gold.
Wheelchair racer Huang Lisha, who had won women's 400m T53, struck gold in women's 200m T53 in a world record time of 29.17 sec.
Tian Jianquan, Hu Daoliang and Zhang Chuncui were victorious in their respective wheelchair fencing events, making China 5-for-6 in the sport.
In archery, the Chinese trio of Xiao Yanhong, Fu Hongzhi and Gao Fangxia stunned their South Korean counterparts in the final of women's team recurve.
Elsewhere, China won two team events in table tennis, and Zhang Haidong and Cai Huichao added two powerlifting gold.
More than 4,000 athletes from 147 countries and regions are competing in 20 sports in five categories of disability, with a total of 472 gold medals up for grabs.

Chinese Premier to attend UN high-level meeting on MDGs

BEIJING, Sept. 16 (Xinhua) -- Chinese Premier Wen Jiabao will attend the UN high-level meeting on the Millennium Development Goals (MDGs) scheduled on Sept. 25 in New York, as invited by UN Secretary-General Ban Ki-moon.
Foreign Ministry spokeswoman Jiang Yu made the announcement at a regular press conference here on Tuesday.
Representatives from some 150 countries, including more than 90heads of state or government, are expected to attend the event, which will be convened by Ban with the aim to generate further actions to reach the MDGs by 2015.
Wen will also attend the general debate of the 63rd session of the UN General Assembly.

China, India to hold fresh round of border talks

BEIJING, Sept. 16 (Xinhua) -- Indian National Security Advisor M. K. Narayanan will travel to Beijing for a new round of border talks with China, said the Foreign Ministry Tuesday.
"Chinese State Counselor Dai Bingguo and Narayanan will head their delegations for the two-day talks scheduled for Sept. 18 and19," Foreign Ministry spokesperson Jiang Yu said at a regular briefing.
This will be the 12th round of talks between the two sides since China and India appointed special representatives in 2003 to resolve a decades-long border issue.

China shares slump 4.47 percent

SHANGHAI, September 16 - Chinese share prices closed 4.47 percent lower Tuesday as the fallout from the collapse of US investment bank Lehman Brothers outweighed Beijing's first interest rate cut in years, dealers said.
They said the growing distress in global financial markets and clear signs about the slowing domestic economy triggered heavy selling in banks and insurers, pushing the key index to a 21-month low.
Lehman Brothers, the blue riband US investment bank, filed for bankruptcy protection in New York on Monday. The collapse, along with the takeover of Merrill Lynch by Bank of America, sent shockwaves across world markets.
"Banks led the broad decline as investors took negative cues from their US counterparts following the collapse from Lehman Brothers and broader turmoil in the US financial sector," said Wu Youhui, an analyst from GF Securities.
Meanwhile, a surprise interest rate cut Monday was initially seen as positive for the market but soon weighed on the banking sector. But property developers outperformed, benefiting from more relaxed credit conditions.
The central bank said late Monday it will cut its one-year benchmark lending rate by 27 basis points to 7.20 percent starting Tuesday, marking the first policy relaxation in more than six years, while keeping the deposit rate stable.
It also said it will lower the reserve requirement ratio for smaller financial institutions starting September 25.
"Banks are likely to suffer further losses as spread between deposit rate and lending interest rate may erode their profit margins," TX Investment's Wu Feng told Dow Jones Newswires.
The benchmark Shanghai Composite Index, which covers both A and B shares, was down 93.04 points at 1,986.64 on turnover of 33.8 billion yuan (4.9 billion dollars), off a low of 1,974.39.
The Shanghai A-share index fell 97.36 points, or 4.46 percent, to 2,085.67 points on turnover of 33.7 billion yuan, while the Shenzhen A-share index lost 7.89 points, or 1.30 percent, to 598.74 on turnover of 13.5 billion yuan.

ADB says China growth decelerating but remains strong

BEIJING, Sept. 16 (Xinhua) -- The Asian Development Bank (ADB) said on Tuesday that China's economic growth would moderate to 10 percent this year from 11.9 percent in 2007 and ease further to 9.5 percent in 2009.
The forecast in the bank's half-year report -- the Asian Development Outlook 2008 Update -- was the first from the ADB for China's economic growth since the catastrophic earthquake in May.
The report said despite the forecast deceleration, China remained among the world's fastest-growing economies.
The forecast for 2008 was unchanged from April, but the growth figure for 2009 was lowered from 9.8 percent.
If zal Ali, chief economist of the Manila-based development bank, said the growth rate forecast was maintained on the assumption that private consumption would remain robust as incomes generally outpaced inflation
"Growth of 9.5 percent in 2009, as we have forecast, would bring the economy back to its long-run sustainable growth range of9 to 10 percent, easing the strains on energy, inflation and the environment," said Ali.
The report noted that China's private consumption was strong, despite accelerating price pressures.
Zhuang Jian, a senior economist with the ADB mission in China, said that retail sales grew 22.2 percent in nominal terms during the second quarter. "While higher prices accounted for part of this increase, real incomes continued to grow, underpinning rising consumption."
Zhuang said higher government spending on social security, education and health care might also be encouraging households to spend more, as their need to save for these services diminished.
The report also warned of the risks of a sharper than expected slowdown in exports and double-digit inflation.
The bank revised its prediction for China's annual inflation rate to 7 percent for 2008, up from the forecast of 5.5 percent in April.

Sanlu Group sacks chairwoman following baby milk powder scandal

SHIJIAZHUANG, Sept. 16 (Xinhua) -- Tian Wenhua, the board chairwoman and general manager of China dairy giant Sanlu Group, was fired from her posts in the wake of the tainted baby formula milk powder scandal.
Tian was also removed from her post as the secretary of the corporation committee of the Communist Party of China (CPC), according to Party authorities of Hebei Province and its capital Shijiazhuang where the company is based.
An estimated 1,253 infants, including two fatally, across the country developed kidney stones after drinking Sanlu's baby formula tainted by melamine, a chemical believed to help increase the the protein content in the milk.
Four people in connection with the contamination were arrested by Hebei police.

Thai army chief won't use force against protesters

Thai Army chief Anupong Paochinda speaks during a news conference at the army headquarters in Bangkok on September 2, 2008.

Thai Army chief Anupong Paochinda speaks during a news conference at the army headquarters in Bangkok on September 2, 2008.
Thailand's army chief has vowed not to use force against protesters following the prime minister's declaration of emergency rule.
Army Commander Gen. Anupong Paochinda told a news conference Tuesday that the military was "on the people's side."
He said that if the military needs to get involved in the country's political crisis they will not have weapons and "will not use force."
Prime Minister Samak Sundaravej declared a state of emergency earlier Tuesday after overnight clashes between government opponents and supporters left one person dead and 43 injured.
The violence heightened a national crisis that started a week ago when opponents of Samak occupied the grounds of his official compound and refused to move until he resigned.

China ready for third manned spaceflight

Chinese astronaut Zhai Zhigang is seen in the Jiuquan Satellite Launch Center in September, 2005. [File Photo: Xinhua]
Chinese astronaut Liu Boming is seen in the Jiuquan Satellite Launch Center in September, 2005. [File Photo: Xinhua]
Chinese astronaut Jing Haipeng is seen in the Jiuquan Satellite Launch Center in September, 2005. [File Photo: Xinhua]

China completed final inspection for the rocket and remote measurement system of its third manned spaceflight Shenzhou VII, paving the way for a possible liftoff on September 25 if weather permits.
The mission, set to include the country's first ever spacewalk, is scheduled sometime between September 25 and September 30 from Jiuquan Satellite Launch Center in Gansu Province.
A three-member crew is named for the mission: Zhai Zhigang, Liu Boming and Jing Haipeng, according to a report on china.com.cn. Zhai Zhigang, 42, is most likely to undertake China's first spacewalk, the report said.
All the major systems are now in final preparations and the main tests for the spacecraft have been finished; the crew has been busy making final preparations, and are all in good physical and mental condition, the China Central Television (CCTV) reported.
China has announced plans to broadcast the spacewalk live. The Shenzhou spacecraft is set to carry its own small satellite, which could be automatically released from the vehicle or let go by astronauts during the spacewalk, to beam footage back to Earth. The satellite is equipped with charge coupled device (CCD) cameras to capture the historic moment when the spacewalker steps into space.
Sources have described Shenzhou VII's mission as a "most critical step" in China's three-staged space program, which has only taken a few years to realize what the United States and Russia took decades to accomplish.
China began its manned space program in 1999 and successfully sent its first astronaut, Yang Liwei, into orbit on the Shenzhou V spacecraft in 2003. Two years later, Fei Junlong and Nie Haisheng completed a new Chinese record with a five-day flight on the Shenzhou VI.
The Shenzhou VII mission is crucial to its two successors Shenzhou VIII and IX, which are expected to help set up a space laboratory complex in 2010.